Super Fokus: Tatarzy, czyli oblicze Islamu w Polsce

Tatarzy na Podlasiu mówią o sobie: "Jesteśmy Polakami tatarskiego pochodzenia. Przez stulecia byliśmy naznaczeni słowiańszczyzną, ale sami też pokochaliśmy tę naszą ojczyznę i wiele daliśmy polskiej kulturze". Mimo 600-letniego bytowania w tym kraju utrzymali poczucie swojej odrębności religijnej i etnicznej - mówi Musa Czachorowski, rzecznik prasowy Muzułmańskiego Związku Religijnego.

Tatarzy polscy

- Początki osadnictwa tatarskiego sięgają XIV wieku, czasów panowania wielkiego księcia litewskiego Witolda (1354 lub 1355-1430) - wyjaśnia Czachorowski. Pierwsze osady tatarskie powstawały w pobliżu miast, niedaleko granicy z zakonem krzyżackim. Ich załogi miały m.in. bronić litewskich i polskich grodów przed Krzyżakami. Od XVII w. Tatarzy zaczęli korzystać z pełni polskich praw szlacheckich. Nabywali dobra ziemskie i rozporządzali nimi bez ograniczeń. W drugiej połowie XVII w. ich sytuacja znacząco się pogorszyła. Choć w roku 1669 król Michał Korybut Wiśniowiecki potwierdził dotychczasowe przywileje, to już 1672 r. przyniósł tzw. bunt Lipków. Tatarzy z Wołynia i Podola protestowali m.in. z powodu zakazu budowy nowych meczetów, a także długotrwałego niewypłacania im żołdu, i przeszli na stronę Turków. By odzyskać dla Polski wojska rozgoryczonych Tatarów, nowy król Jan III Sobieski przywrócił im dawne prawa, a w zamian za zaległy żołd przyznał ziemię na Podlasiu.

Walczyli dla Polski

W czasach Stanisława Augusta Poniatowskiego Tatarzy kolejny raz dali dowód swej gotowości do poświęceń w imię obrony Polski. Uczestniczyli w konfederacji barskiej oraz brzeskiej, walczyli (1792 r.) w wojnie z Rosją. Brali udział w walkach podczas powstania kościuszkowskiego. Walczyli u boku Napoleona i we wszystkich zrywach narodowych w czasie zaborów. Piękną kartę waleczności zapisał podczas wojny polsko-bolszewickiej w roku 1920 Tatarski Pułk Ułanów im. Mustafy Achmatowicza, nazywany jazdą tatarską. W kampanii wrześniowej 1939 roku bohaterskie walki toczył Szwadron Tatarski 13. Pułku Ułanów Wileńskich, dowodzony przez rotmistrza Aleksandra Jeljasiewicza.

Zesłani na katorgę

Od drugiej połowy XIX wieku rozpoczął się schyłek świetności tatarskiej. W roku 1889 do muzułmańskiej parafii w Studziance należało już tylko 86 osób, a tamtejszy meczet w sierpniu 1915r. spalili Kozacy. Po I wojnie światowej część Tatarów przeniosła się na Nowogródczyznę, do Rosji, Turcji i USA. Podczas II wojny światowej władze niemieckie zmuszały Tatarów do niewolniczych prac na froncie i przymusowych robót w Niemczech. Hitlerowcy i bolszewicy wymordowali większość inteligencji tatarskiej. Więzili ich w obozach koncentracyjnych oraz zsyłali na katorgę. Wielu Tatarów walczyło jednak w partyzantce, w szeregach Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, a także w I i II Armii Wojska Polskiego.

Po zakończeniu wojny życie kulturalne i religijne wyznawców islamu w Polsce, choć blokowane przez władze PRL, znów zaczęło się odradzać.

Cud Mahometa w okolicach Sokółki

W drugiej połowie roku 1945 Tatarzy ponownie zaczęli osiedlać się na Podlasiu. Rodziny tatarskie w ramach akcji repatriacyjnych opuszczały okolice Wilna, Nowogródka i Grodna, aby szukać nowych miejsc na północnych i zachodnich ziemiach Rzeczypospolitej. Reaktywowano gminy muzułmańskie w Warszawie, Bohonikach i Kruszynianach. Znajdujące się w tych dwóch ostatnich miejscowościach meczety aż do początku lat 90. były jedynymi funkcjonującymi muzułmańskimi świątyniami w Polsce. Z czasem powstały nowe gminy, m.in. w Białymstoku, Gdańsku, Gorzowie Wlkp. W roku 1991 otwarty został w Gdańsku pierwszy (i jak dotąd jedyny) powojenny meczet. Ale na swoje święta Tatarzy z kraju i zagranicy najchętniej zajeżdżają do Bohonik i Kruszynian.

Mizary, czyli muzułmańskie cmentarze

W okresie międzywojennym na terenie II Rzeczypospolitej znajdowało się 68 cmentarzy muzułmańskich zlokalizowanych w województwach: wileńskim, nowogródzkim, białostockim, warszawskim i lubelskim. Dzisiaj istnieją mizary w Kruszynianach, Bohonikach, Warszawie (Muzułmański Cmentarz Tatarski i Muzułmański Cmentarz Kaukaski - nieczynny), Lebiedziewie-Zastawku (nieczynny) oraz Studziance (nieczynny). Na cmentarzu w Kruszynianach znajduje się najstarszy w Polsce nagrobek tatarski datowany na rok 1699. Na nagrobkach wyryte są półksiężyce oraz religijne inskrypcje w języku arabskim.

Religijna edukacja Tatarów

Do II wojny światowej miejscem nauczania religii były szkółki przy meczetach. Nauka religii w większych gminach odbywała się codziennie, w mniejszych - co niedzielę. Religii islamu nie uczono wówczas w szkołach publicznych. Dziecko kończyło naukę, gdy potrafiło dobrze czytać Koran. Dzisiaj tatarskie dzieci wyznania muzułmańskiego również uczą się swojej religii. Zajęcia prowadzone są we wszystkich gminach Muzułmańskiego Związku Religijnego w RP.

Tatarskie majątki ziemskie

W roku 1679 Tatarzy z oddziałów rotmistrzów Bohdana Kieńskiego, Gazy Sieleckiego i Olejowskiego otrzymali wsie Bohoniki, Drahle i Malawicze Górne. W tym samym roku Tatarów osadzono również m.in. w Podlipkach, Kruszynianach, Łużanach i Białogorcach.

ZAPISZ SIĘ: Codziennie wiadomości Super Expressu na e-mail