Co skrywa jedna z najsłynniejszych ulic Warszawy? Tak zmieniła się Krucza na przestrzeni lat

• Bolesław Prus ostro krytykował warszawskie kamienice czynszowe, nazywając je „czteropiętrowymi pudłami”.
• Ulica Krucza, dawniej bagnista i zabudowana ogrodami, stała się symbolem intensywnej zabudowy czynszowej.
• Prus w „Lalce” wiernie oddał obraz tych pośpiesznie budowanych i często niskiej jakości kamienic.* Jak ewoluowała ulica Krucza i co zastąpiło krytykowane przez pisarza budynki.

Bolesław Prus nie szczędził złośliwości

Warszawskie kamienice czynszowe przy ul. Kruczej nie szczędziły Bolesławowi Prusowi powodów do krytyki, a budynek pod numerem 1 był często wskazywany jako przykład braku architektonicznego wyrafinowania. Już przed napisaniem "Lalki" Prus ironizował: „Wystarczy spojrzeć na typową warszawską kamienicę, by wyobrazić sobie jej "wygody". Czteropiętrowe pudło z gipsowymi ozdobami kryje ciasne i nielogiczne mieszkania.”

Historia ulicy Kruczej i jej zabudowa

Dzięki niezwykłej precyzji opisu Warszawy w jego powieści możemy dziś wizualizować dawne ulice, budynki i architekturę. Nazwa ulicy Kruczej pochodzi od ciemnej, niemal czarnej gleby – bagnistego terenu określanego przez mieszkańców mianem „kruka”. Wcześniej ulica nosiła nazwę Szpitalna. W XVIII wieku zabudowane były jedynie skrzyżowania z innymi ulicami, a sama Krucza wiodła wśród ogrodów i pól.

Intensywna zabudowa kamienicami czynszowymi rozpoczęła się w latach 80. XIX wieku. Przykładem była kamienica przy ul. Kruczej 1, róg Pięknej 18 (dawniej Piusa XI 18), wyróżniająca się narożnym wykuszem zwieńczonym ostrosłupowym hełmem, prawdopodobnie projektu Karola Kozłowskiego. Budynek ten, podobnie jak wiele innych, spotkał się z krytyką za oszczędną i mało wyszukaną architekturę.

Architektura neorenesansowych czynszówek w Warszawie

Archiwalna fotografia z zasobów Archiwum Akt Miasta Warszawy ukazuje typową neorenesansową czynszówkę. Jej elewację zdobiło boniowanie i rustyka w przyziemiu (imitacja kamiennego muru w tynku), gzymsy kordonowe oddzielające kondygnacje, balkony z tralkowymi balustradami oraz różnorodne naczółki nad oknami, pilastry i płaskie dekoracyjne filary.

Kamienice czynszowe w "Lalce" 

Ten charakterystyczny typ budownictwa oddał Prus w opisie kamienicy Łęckich w "Lalce". Były to typowe dla Warszawy lat 70. XIX wieku kamienice czynszowe z licznymi mieszkaniami na wynajem. Wznoszone pospiesznie i tanio, często z niskiej jakości materiałów, prowadziły do awarii i katastrof budowlanych – o czym również pisał Prus. W celu maksymalnego wykorzystania działek powstawały tzw. „kamienice-studnie”, składające się z budynku frontowego oraz oficyn dobudowanych z boków i od tyłu.

Rozwój ulicy Kruczej po 1900 roku

Krytyka tej architektury przyczyniła się jednak do podniesienia standardu wykończenia nowych domów przy Kruczej. Po 1900 roku zamieszkiwało tu wielu znanych mieszkańców, m.in. Henryk Sienkiewicz. W 1908 roku przy Kruczej mieszkało aż 21 lekarzy.

Losy kamienicy przy Kruczej 1 po wojnie

Kamienica przy Kruczej 1 spłonęła w 1944 roku. Dwa lata później rozebrano jej wypalone fasady, a w 1950 roku usunięto pozostałe fragmenty. Ulicę poszerzono, burząc resztki dawnych domów frontowych i oficyn. W miejscu dawnych kamienic powstały wielopiętrowe biurowce i gmachy ministerialne łączące modernizm z socrealizmem. Obecnie stoi tam nowoczesny biurowiec.