Ładysław Buczyński pseud. Kazik Dębiak (1919-1943) - działacz socjalistyczny i komunistyczny, publicysta, dowódca oddziału partyzanckiego Gwardii Ludowej (GL).Zginął 17 stycznia 1943 roku w czasie akcji GL na kina niemieckie. Akcja na kino „Apollo” przy placu Trzech Krzyży 2. Zamachowcami byli: „Kazik Dębiak” (Ładysław Buczyński) oraz „Pietrek” (Mirosław Krajewski). Akcja odbywała się w podziemiach. Po zakupie biletu „Kazik Dębiak” wszedł na salę ubezpieczany na zewnątrz kina przez drugiego zamachowca. W trakcie akcji został jednak zdekonspirowany i osaczony przez żandarmów, bronił się do przedostatniego naboju, a ostatnim zastrzelił się. Zamach udał się – bomba eksplodowała. Buczyński został pochowany na Powązkach Wojskowych.
Maria Snopkówna (+21 l.) ps. Mery i Jadwiga Snopkówna (+19 l.) ps. Dziunia pochodziły z Brześcia nad Bugiem. Były łączniczkami organizacji dywersyjnej "Wachlarz" w strukturach Armii Krajowej. Jadwiga po ucieczce z więzienia w Pińsku, znalazła się w Warszawie, gdzie odnalazła ją siostra. Jerzy Wojnowski ps. Motor (1915-1944), jeden z oficerów "Wachlarza", który prawdopodobnie wciągnął Snopkówny do konspiracji, okazał się niemieckim konfidentem. Uważa się, że to on był odpowiedzialny za aresztowania kilkunastu oficerów AK podczas nabożeństwa w kościele św. Floriana, do których doszło 7 kwietnia 1943 roku. Dla zmylenia tropu "Motor" oskarżył Snopkówny o współpracę z gestapo i trzy dni później zastrzelił w domu przy ulicy Kamiennej 10. Siostry pochowane zostały pod murem na Cmentarzu Bródnowskim w Warszawie jako zdrajczynie ojczyzny. Niespełna rok później Wojnowski został zdemaskowany i rozstrzelany w Górach Świętokrzyskich
Słynni długowieczni weterani wojenni
Józef Żurek (1909-2018) - porucznik WP, uczestnik kampanii wrześniowej - najstarszy kombatant z okresu II wojny światowej, w chwili śmierci najstarszy w Polsce mężczyzna. Walczył w 4 Dywizji Piechoty w Toruniu, m.in. w bitwie nad Bzurą. Wzięty do niewoli. Przebywał w Stalagu VI A Hemer (numer jeniecki 1858), a następnie od października 1940 do kwietnia 1945 pracował jako robotnik przymusowy w gospodarstwie rolnym w miejscowości Schlangen w powiecie Lippe. Został pochowany w Czarnowie koło Torunia.
Józef Caban (1915-2022) - weteran kampanii wrześniowej; uczestnik bitwy pod Mławą oraz obrony Warszawy, żołnierz Armii Krajowej. Był ostatnim żyjącym członkiem przedwojennego Stronnictwa Narodowego. Pochowany na Starym Cmentarzu w Słupsku.
Józef Kowalski (1900-2013) - najdłużej żyjący weteran wojny polsko-bolszewickiej. Walczył w 22 Pułku Ułanów Podkarpackich. Brał udział w Bitwie pod Komarowem niedaleko Zamościa, gdzie 31 sierpnia 1920 polska kawaleria rozbiła trzon sił Konarmii Budionnego. Konfrontacja ta była największym starciem konnicy w wojnie polsko-bolszewickiej i ostatnią wielką bitwą kawaleryjską w historii Europy. Jako porucznik rezerwy odszedł do cywila w 1926. W okresie 20-lecia międzywojennego prowadził gospodarstwo rolne. II wojnę światową spędził w niemieckim obozie pracy, skąd udało mu się uciec ze współwięźniem. Pochowany został na cmentarzu w Krzeszycach.
Słynne akcje AK
Akcja pod Arsenałem - akcja zbrojna Grup Szturmowych Szarych Szeregów o kryptonimie „Meksyk II” przeprowadzona 26 marca 1943. Tuż po niej zmarli Jan Bytnar "Rudy" (1921-1943), Maciej Aleksy Dawidowski "Alek" (1920-1943) i Tadeusz Krzyżewicz "Buzdygan" (1924-1943) - członek trzyosobowej sekcji „Sten II”. W czasie akcji Tadeusz Zawadzki ranił granatowego policjanta, który leżąc oddał kilka strzałów w kierunku członków grupy „Atak”. Jeden z nich ciężko ranił „Buzdygana”. Zmarł w szpitalu 2 kwietnia 1943. Został pochowany na warszawskich Starych Powązkach. "Rudy" i "Alek" spoczywają we wspólnym grobie na Powązkach Wojskowych.
Kazimierz Łodziński ps. „Markiz”, „Kapsiut” (1922-2011) - profesor zwyczajny, doktor habilitowany nauk medycznych, chirurg, sierżant podchorąży Armii Krajowej, żołnierz batalionu „Zośka”. Był ostatnim żyjącym uczestnikiem Akcji pod Arsenałem. Jego ojciec Antoni był farmaceutom i zginął w Auschwitz. We wrześniu 1939 był w 36 pułku piechoty, później w Samodzielnej Grupie Operacyjnej „Polesie” pod dowództwem gen. Kleeberga. Ranny pod Kockiem przedostał się do Warszawy. Nie brał udziału w powstaniu warszawskim. Nie dotarł na koncentrację przed Godziną "W" z powodu rany, którą odniósł na bazie leśnej. Pochowany na Cmentarzu Wojskowym w Warszawie, w kwaterze Panteonu Żołnierzy Polski Walczącej.
W filmie "Akcja pod Arsenałem" z 1978 w roli Rudego wystąpił Cezary Morawski, w roli Zośki Mirosław Konarowski, w roli Alka Ryszard Gajewski, a w roli Buzdygana Zbigniew Kuś. W "Kamieniach na szaniec" z 2014 Alka zagrał Kamil Szeptycki, Zośkę Marcel Sabat, Rudego Tomasz Ziętek, a Buzdygana Jakub Konieczny.
6 maja 1943 roku Tadeusz Zawadzki i Sławomir Bittner przy zbiegu ulicy Polnej i Mokotowskiej zastrzelili SS-Oberscharführera Herberta Schulza, jeden z gestapowców przesłuchujących „Rudego”. 22 maja na rogu ulicy Wiejskiej i placu Trzech Krzyży Andrzej Góral „Tomasz” (według innego źródła byli to Jerzy Zapadko „Mirski” i Kazimierz Kardaś „Orkan”) zastrzelił drugiego z Niemców torturujących Bytnara – urzędnika kryminalnego SS-Rottenführera Ewalda Langego. 18 lipca 1943 na stacji kolejowej w Józefowie żołnierze Kedywu z Oddziału Osjan wykonali wyrok na volksdeutschu Edmundzie Sommerze, sprawcy aresztowania Huberta Lenka „Huberta" (1924-1943), uczestnika Akcji pod Arsenałem.
Tadeusz Zawadzki (1921-1943) zginął w czasie akcji w Sieczychach. Poległ w ataku na strażnicę Grenzschutzpolizei koło Wyszkowa w nocy z 20 na 21 sierpnia 1943, uczestnicząc w akcji „Taśma” jako obserwator. Pochowany na cmentarzu Powązki Wojskowe w Warszawie.
Sławomir Maciej Bittner ps. Maciek, Kajman Wojak (1923-1944) - podporucznik AK, podharcmistrz, pierwszy dowódca 1 kompanii „Felek” Batalionu „Zośka”. Aresztowany 18 lutego 1944 po wyjściu z lokalu konspiracyjnego pod adresem al. Niepodległości 165, po czym zaginął. Podejrzewa się, że został rozstrzelany w kilka dni po aresztowaniu w ruinach getta warszawskiego. Był synem gen. brygady Ludwika Bittnera (1892-1960) ps. "Baza", „Dunio”, „Halka”, „Rot”, „Tarnowski”. W czasie akcji „Burza” dowódca 9 Podlaskiej Dywizji Piechoty AK. Aresztowany przez NKWD w 1944 roku i wywieziony do łagru, z którego wrócił w 1947. Pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie, w kwaterze kolegów jego syna.
Zamach na Franza Kutscherę - udany zamach żołnierzy oddziału specjalnego Kedywu Komendy Głównej AK „Pegaz” na dowódcę SS i Policji na dystrykt warszawski Generalnego Gubernatorstwa Franza Kutscherę, dokonany 1 lutego 1944 w Alejach Ujazdowskich w Warszawie. W czasie akcji zginęli:Bronisław Pietraszewicz ps. Lot (1922-1944) - zmarł 4 lutego na skutek odniesionych ran (postrzał w brzuch). Został pochowany w tajemnicy w obecnym miejscu, w kwaterze batalionu „Zośka”, Marian Senger ps. „Cichy” (1923-1944) - zmarł 6 lutego na skutek odniesionych ran. Pochowany na Powązkach Wojskowych, Kazimierz Sott ps. Sokół (1923-1944) - wraz z ubezpieczającym Zbigniewem Gęsickim (1919-1944) „Juno”, po odwiezieniu „Lota” i „Cichego” do szpitala, postanowili wbrew rozkazom odprowadzić postrzelany samochód do garażu w lewobrzeżnej części miasta. Na moście Kierbedzia natknęli się na blokadę niemieckiej policji; ostrzeliwując się skoczyli do Wisły i ponieśli śmierć w jej nurtach. Ich symboliczne groby znajduje się na cmentarzu Powązki Wojskowe w Warszawie.
Michał Issajewicz ps. Miś (1921-2012) - major Wojska Polskiego, żołnierz Armii Krajowej, więzień obozu koncentracyjnego Stutthof, ostatni zmarły uczestnik akcji zamachu na Franza Kutscherę - kierowca wozu Adler-Trumpf-Junior i trzeci wykonawca. Aresztowany w kilka tygodni później przez Niemców i osadzony w więzieniu na Pawiaku, nie został jednak rozpoznany jako uczestnik zamachu na Kutscherę. Zmarł po długiej i ciężkiej chorobie. Został pochowany 12 marca 2012 na cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie.
W filmie "Zamach" Jerzego Passendorfera (1959) - Sokoła zagrał Michał Szewczyk "Orzeł", a Juno Zbigniew Cynkutis "Zabawa". W odpowiedników i Lota i Cichego wcielili się Andrzej Kostenko "Kolos" i Stanisław Mikulski "Jacek".
Jerzy Kleczkowski, ps. Bogusław, Bogusław Jan, Jan, Jurek, Ryś (1911-1944) - porucznik Wojska Polskiego, uczestnik wielu akcji bojowych Armii Krajowej. Uczestnik kampanii wrześniowej. W 1942 roku uciekł z Oflagu II C Woldenberg. 20 kwietnia 1943 uczestniczył w nieudanym zamachu na Wyższego Dowódcę SS i Policji w Generalnym Gubernatorstwie, Friedricha Wilhelma Krügera. Szczęśliwie uniknął aresztowania przez Gestapo podczas wielkiej „wsypy” w kościele św. Aleksandra, ponieważ spóźnił się na ślub, w trakcie którego aresztowano większość żołnierzy warszawskiego zespołu „Kosy”. 24 grudnia 1943 roku został aresztowany przez Niemców podczas kolacji wigilijnej odbywającej się w mieszkaniu Jadwigi Kuberskiej. Wraz z nim aresztowano innego uczestnika „Akcji Góral”, Edwarda Madeja ps. „Felek” (1912-1944) - uciekł z Kleczkowskim z oflagu. W trakcie rewizji Niemcy znaleźli w mieszkaniu paczki z „Biuletynem Informacyjnym”. Po przesłuchaniu rodzinę, do której należało mieszkanie rozstrzelano pod zarzutem posiadania i kolportażu nielegalnej prasy. Kleczkowski i Madej zostali osadzeni na Pawiaku. 10 lutego 1944 obaj zostali rozstrzelani w ulicznej egzekucji przy ul. Barskiej, przeprowadzonej przez Niemców w odwecie za zabicie przez żołnierzy AK SS-Brigadeführera Franza Kutschery.
Rozbicie oddziału „Osa”-„Kosa 30” – aresztowanie przez Gestapo kilkudziesięciu żołnierzy Organizacji Specjalnych Akcji Bojowych („Osa”-„Kosa 30”) zgromadzonych 5 czerwca 1943 roku z okazji ślubu kolegi w warszawskim kościele św. Aleksandra. Był to ślub por. Mieczysława Uniejewskiego ps. „Marynarz” (1918-1943), występującego pod konspiracyjnym nazwiskiem Ludwik Raczyński, z siostrą żołnierza tego oddziału, Teofilą Suchanek (córką artysty malarza Antoniego Suchanka 1901-1982 - trafił do Auschwitz, walczył w powstaniu warszawskim - spoczywa na Cmentarzu Witomińskim obok swojej trzeciej żony). Zatrzymano łącznie 89 osób (25 żołnierzy oddziału), a tylko 33 zwolniono. Aresztowania uniknęli dwaj członkowie oddziału, Stefan Smarzyński ps. „Balon” i Antoni Suchanek ps. „Andrzejek” (brat panny młodej), którzy tuż przed rozpoczęciem uroczystości wyszli z kościoła, aby kupić film fotograficzny. 17 września 1943 roku w ruinach getta warszawskiego Niemcy rozstrzelali dwunastu mężczyzn i dwie kobiety zatrzymane w kościele św. Aleksandra. Zginęli wówczas m.in.: Tadeusz Battek ps. „Góral”, Władysław Gabszewicz ps. „Władek”, Andrzej Jankowski ps. „Jędrek”, Mieczysław Jarmicki ps. „Korwin” (1920-1943), Andrzej Komierowski ps. „Andrzej”, Anna Janina Kośmińska ps. „Basia”, Krystyna Milli ps. „Krysia”, Jan Papieski vel Papis ps. „Jerzy”, Stefan Syrek ps. „Niusek”, Jerzy Trzaska-Durski ps. „Jurek”, Władysław Welwet ps. „Miś”.
Kilka tygodni później rozstrzelano także pana młodego, Mieczysława Uniejewskiego. Wcześniej samobójstwo na Szucha popełniła brutalnie torturowana łączniczka sztabu, Aleksandra Sokal ps. „Władka. 12 lipca 1943 roku aresztowano także szefa sztabu „Osy”-„Kosy 30” por. Mieczysława Kudelskiego ps. „Wiktor” (1899-1943), który podjął próbę odtworzenia oddziału. Zamordowany w siedzibie Gestapo w al. Szucha. Mieczysław Uniejewski był porucznikiem polskiej Marynarki Wojennej, uczestnikiem kampanii wrześniowej, obrońcą Helu, członkiem załogi ORP „Gryf”. W maju 1942 roku uciekł z Oflagu II C w Woldenbergu. Żona oraz teściowe trafili do obozu koncentracyjnego i przeżyli wojnę.
Inne znane akcje AK - Wilanów 26 września 1943 r. na niemieckich osadników). Straty poniesione przez batalion Zośka: pięciu zmarłych (Smukły, Gruby, Boy, Kazik i Ziutek) oraz siedmiu rannych oraz Akcje: Stamm, Koppe, Taśma (Sieczychy), Celestynów i pod Czarnocinem.
Feliks Pendelski ps. „Felek” (1921-1943) - podharcmistrz, sierżant podchorąży, członek Szarych Szeregów. Uczestnik trzech akcji bojowych: pod Arsenałem, pod Celestynowem i pod Czarnocinem. Zginął broniąc śmiertelnie rannego kolegi, phm. sierż. pchor. Andrzeja Zawadowskiego (1922-1943) pseudonim „Gruby", podczas odwrotu z akcji pod Czarnocinem 6 czerwca 1943 roku. Został pochowany wraz z Zawadowskim przez miejscowych rolników w przydrożnym grobie. Po wojnie ich ciała ekshumowano i 19 kwietnia 1946 złożono we wspólnym grobie w kwaterze Batalionu „Zośka” na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie
Kazimierz Kardaś (1919-1944) ps. Orkan - podporucznik, żołnierz Armii Krajowej, zastępca dowódcy II plutonu kompanii „Agat” (późniejszego batalionu „Parasol”), uczestnik akcji zbrojnych. Zginął w czasie akcji Stamm (6 maja 1944 r.) - nieudany zamach żołnierzy oddziału specjalnego Kedywu Komendy Głównej AK „Pegaz” na Waltera Stamma (1904-1970), kierownika Wydziału IV w urzędzie Komendanta SD i policji bezpieczeństwa na dystrykt warszawski. Był dowódcą akcji, w czasie której został ciężko ranny. Zmarł tego samego dnia po operacji przeprowadzonej w konspiracyjnym szpitalu. Pochowany w kwaterach żołnierzy i sanitariuszek batalionu „Parasol”.Zginęło wówczas 8 żołnierzy AK.
Akcja Bürkl – udany zamach na gestapowca Franza Bürkla (1911-1943), przeprowadzony w Warszawie 7 września 1943 przez żołnierzy harcerskiego oddziału „Agat”. funkcjonariusz Sipo w więzieniu na Pawiaku w Warszawie, gdzie pełnił funkcję dowódcy zmiany (nadwachmajstra, niem. Zugführer) i jednego z zastępców komendanta więzienia. Mordował ludzi dla osobistej satysfakcji. Strzelał do więźniów, wieszał ich w celach, prowadził ćwiczenia na rozżarzonym żużlu, szczuł psami. Był uzależniony od morfiny. W ciągu dwóch lat działalności na Pawiaku zamordował kilkadziesiąt osób. Wśród jego ofiar był m.in. mjr Dionizy Błeszyński (1895-1943), komendant obwodu AK Warszawa-Wola, powieszony przez Bürkla 4 kwietnia 1943. Zginął z wyroku podziemia 7 września 1943 na rogu ulic Litewskiej i Marszałkowskiej. Wyrok wykonał 1 pluton kompanii Agat Kedywu Komendy Głównej AK
Rozkaz szczegółowego rozpracowania Franza Bürkla otrzymał Aleksander Kunicki „Rayski” (1898-1986), szef komórki wywiadu oddziału „Agat”. Zamachu dokonali m.in. „Jeremi” Jerzy Zborowski (1922-1944) – dowódca akcji oraz 1. wykonawca wyroku na Bürklu - zginął w powstaniu warszawskim, „Lot” Bronisław Pietraszewicz (1922-1944) – 2. wykonawca oraz „Dietrich” Eugeniusz Schielberg (1920-2002) – ubezpieczenie i sygnalizacja.
Andrzej Malinowski ps. Włodek (1921-1944) - obrońca Modlina, żołnierz Szarych Szeregów, dowódca 1 kompanii „Maciek” batalionu „Zośka”.Podczas przewożenia broni, samochód, którym jechał wraz z kolegą, został zatrzymany przez niemiecki patrol. Obaj mężczyźni rzucili się do ucieczki, lecz tylko szoferowi udało się zbiec. Andrzej Malinowski, trafiony w nogi, próbował się czołgać. Zginął 13 lipca 1944 pod ostrzałem. Pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach.
Stanisław Huskowski (1922-1944) - żołnierz Szarych Szeregów, strzelec, dowódca 2. drużyny I plutonu batalionu „Parasol”. W czasie akcji Koppe – zastępca dowódcy akcji Stanisława Leopolda oraz dowódca II grupy uderzeniowej. Akcja (11 lipca 1944 w Krakowie) przeciwko SS-Obergruppenführerowi Wilhelmowi Koppemu (1896-1975), wyższemu dowódcy SS i Policji w Generalnym Gubernatorstwie i jednocześnie sekretarzowi stanu w niemieckim „rządzie” Generalnego Gubernatorstwa i zastępcy Hansa Franka. Zginął we wsi Udórz podczas odwrotu po akcji. Początkowo pochowany w pobliżu miejsca, gdzie został zabity. Po kilku dniach pochowany na cmentarzu w Chlinie, obecnie - na Powązkach Wojskowych.
Wielka ucieczka
Włodzimierz Kolanowski (1913-1944) - porucznik nawigator w Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii, współorganizator tzw. „wielkiej ucieczki” alianckich lotników z obozu jenieckiego Stalag Luft III w Żaganiu, schwytany przez Niemców i skrytobójczo zamordowany. Przypuszczalny pierwowzór postaci „Króla Tunelu” Danny' ego Velinskiego w filmie Wielka ucieczka, granej przez Charlesa Bronsona (1921-2003) - jemu w filmie udało się uciec. Był to Fflm wojenny z roku 1963 w reżyserii Johna Sturgesa na kanwie powieści Paula Brickhilla z brawurową rolą Steve' a McQueena.
W nocy z 7 na 8 listopada 1941 samolot Kolanowskiego (był to samolot bombowy Wellington Mk IV nr Z1277 z oznaczeniem GR-Z), uczestniczył w bombardowaniu Mannheim. W skład załogi, oprócz por. Kolanowskiego, znajdowali się też chor. pilot Henryk Bolcewicz (1919-2013) , plut. pilot Zygmunt Lenczewski, radiotelegrafista chor. Alfred Szczepanowski oraz strzelcy chor. Bolesław Wróblewski i sierż. Tadeusz Moryn. Wracając z bombardowania, cała załoga dostała się do niewoli. Kolanowski trafił do Stalagu Luft III w Żaganiu. Po schwytaniu "wielkiej ucieczki" został rozstrzelany 31 marca 1944 koło Iłowej. Jego prochy trafiły do obozu, a w 1948 ekshumowano je i złożono na cmentarzu Wspólnoty Brytyjskiej na Cytadeli w Poznaniu.
Stanisław "Danny" Król (1916-1944) - porucznik pilot Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii, zestrzelony nad okupowaną Francją. Po południu 2 lipca 1941, Stanisław Król w czasie swej jedenastej misji lecąc Supermarine Spitfire Mk. V (numer "W3263") został zestrzelony przez Me 109 w rejonie Saint-Omer. Udało mu się wydostać z samolotu i opaść na spadochronie. Został jednak schwytany i uwięziony jako jeniec wojenny nr 1392.
Uczestnik "Wielkiej ucieczki", schwytany 6 kwietnia 1944 w stodole razem z brytyjskim porucznikiem pilotem Sydneyem Dowsem. Prawdopodobnie zabity 12 kwietnia. Urna z jego prochami została złożona do grobu przez współwięźniów 4 grudnia 1944. Ekshumowana w 1948 i złożona w Poznańskiej Cytadeli - Cmentarzu Wspólnoty Brytyjskiej. Jego nazwisko znajduje się także na pomniku pomordowanych lotników koło Żagania oraz na Polish War Memorial w Northolt.
Z obozu jenieckiego Stalag Luft III koło Żagania, który był przeznaczony dla lotników, uciekło 76 jeńców. Było to w nocy z 24 na 25 maja 1944 roku.Niestety tylko troje z nich nie zostało później schwytanych. Byli to Norwegowie Peter Bergsland i Jens Muller oraz Holender Bram van der Stok. Reszta uciekinierów została prędzej czy później złapana. Na specjalny rozkaz Hitlera (tzw. Sagan-Befehl) wszyscy uciekinierzy mieli zostać rozstrzelani, lecz po interwencji Göringa ostatecznie zdecydowano się rozstrzelać pięćdziesięciu lotników. Uciekło wówczas też czterech innych Polaków - Antoni Kiewnarski (1899-1944) Jerzy Mondschein (1909-1944), Kazimierz Pawluk (1906-1944) i Paweł Tobolski (1906-1944). Oni także spoczywają na Poznańskiej Cytadeli - Cmentarzu Wspólnoty Brytyjskiej.
Listen to "Przez niego Europa wygląda inaczej, a on sam stał się obiektem strachu - Adolf Hitler [Zbrodniarz i kara]" on Spreaker.
Podcasty
Playlisty tematyczne
