To pierwsze osiedle powojennej Warszawy. Miało zniknąć z mapy! Dziś tętni życiem i obchodzi 80 urodziny

Osiedle Jazdów. Od reparacji wojennych do kultowej enklawy

Historia domków fińskich sięga 1945 roku, kiedy to Finlandia, w ramach reparacji wojennych, wysłała drewniane domy do Moskwy. Władze ZSRR zdecydowały, że zostaną one przetransportowane do Polski, aby służyć osobom zatrudnionym w Biurze Odbudowy Stolicy.

• Pierwsze 30 domków oddano do użytku w lipcu 1945 roku.
• Budowa domków była szybka i prosta, co doceniano w powojennej Polsce.
• Do 1960 roku sprowadzono od 2 do 2,5 tysiąca domków fińskich.

Jak napisał Daniel Kunecki na portalu domkifinskie.etnograficzna.pl: „Finowie zaczęli budować na przemysłową skalę domki z gotowych elementów produkcji fabrycznej dla wracających z frontu kombatantów i dla przesiedleńców z terenów zajętych przez ZSRR”. Do dziś na ścianach wielu domków widnieje słowo „reparacje” pisane cyrylicą.

Mieszkańcy o domkach fińskich: "Pięć z plusem!"

W artykule „Mieszkam w domku fińskim” opublikowanym w 1946 roku w dzienniku „Stolica”, mieszkaniec osiedla, podpisujący się jako K.W.K., ocenił domki na „pięć z plusem”. Zwrócił jednak uwagę na „cieniutkie ścianki, około 15 cm grubości”. Chwalił za to zieleń osiedla: „Stare, wspaniałe drzewa, które ocalały w pożodze, i krzewy użyczały w lecie cienia i zasłaniały przed kurzem, w maju nawet słowiki zawodziły swoje trele. Dzieciarnia i nieodstępne im psiaki miały dość miejsca i świeżej zieleni do harców”.

Opisywał również wnętrze: „ściany wybite szarym kartonem, sufit wyłożony błyszczącymi, jasnymi, sosnowymi deskami; takie same podłogi, ramy okienne i drzwi; w oknach zamożniejszych wiszą piękne firanki i story, u biedniejszych – perkale kolorowe, lub zgoła papier, bo okna zasłonięte być muszą, w przeciwnym bowiem razie nawet nieciekawy sąsiad, wbrew swojej woli, musi podpatrywać, jaki sąsiadka ma negliż, jaką zastawę, kto u niej bywa itd.”. Dodał także: „Podobno tak bliskie sąsiedztwo sprzyja dodatnio modnej obecnie tzw. więzi społecznej (tak twierdzą współcześni urbaniści nasi i obcy) – i jest jednym z czynników, na którym opiera się »jednostka sąsiedzka”.

Jazdów na przestrzeni lat. Od rozbiórki do ochrony dziedzictwa

Mimo planów rozbiórki w 1955 i 1974 roku, osiedle przetrwało. W latach 90. tzw. Czarnej Alejce nadano imię Johna Lennona. Na początku nowego stulecia, pod budowę ambasady niemieckiej, usunięto kilka domków. W 2013 roku powstała inicjatywa Otwarty Jazdów, mająca na celu ochronę dziedzictwa tego miejsca. Atrakcyjna lokalizacja sprawia, że osiedle jest narażone na przekształcenia.

Kontrowersje wokół przyszłości Jazdowa. Pawilony gastronomiczne zamiast domów?

W styczniu 2024 roku na profilu Wolnego Jazdowa pojawiły się informacje o planach przekształcenia domków w pawilony gastronomiczne. Stowarzyszenie wyraziło sprzeciw wobec „kolejnego zagłębia gastronomii w centrum miasta, likwidacji dziedzictwa materialnego i niematerialnego” oraz „likwidacji funkcji mieszkalnej”.

Urodzinowe świętowanie. Co czeka nas na Jazdowie?

Z okazji 80-lecia osiedla, Wolny Jazdów organizuje specjalne wydarzenia 1 i 2 sierpnia. W programie m.in.:

• Oprowadzanie po osiedlu z Andrzejem Górzem.
• Warsztaty z tańców układowych z Natalią Klamann.
• Tworzenie sitodruku na żywo.
• Warsztaty robienia świeczek z pszczelego wosku.
• Rodzinne warsztaty architektoniczne „małe A”.
• Silent disco.
• Wystawa archiwalnych zdjęć osiedla.

Urodziny są częścią projektu Społecznego Archiwum Osiedla Jazdów, którego celem jest dokumentacja i upowszechnianie życia osiedla oczami mieszkańców.

„To wspólne dziedzictwo, które chcemy pielęgnować i rozwijać. Przez najbliższe miesiące będziemy gromadzić materiały dokumentujące historię tego wyjątkowego miejsca – serca odbudowy stolicy Polski oraz autonomicznej, artystycznej enklawy” – czytamy.

Szczegółową historię osiedla można znaleźć na stronie domkifinskie.etnograficzna.pl, a pełen program wydarzeń na profilu Wolny Jazdów na Facebooku.