Kto stwierdza ważność wyborów prezydenckich? Sprawa nie jest oczywista

Wybory prezydenckie 2025 zbliżają się wielkimi krokami, a tymczasem nadal nie udało się rozwiązać jednej z najważniejszych kwestii czyli tego, kto stwierdzi ważność wyborów. Sprawa budzi wiele wątpliwości, a politycy koalicji rządzącej wciąż szukają odpowiedniego rozwiązania.

Kto stwierdza ważność wyborów prezydenckich?

Według art. 129 Konstytucji RP, ważność wyborów prezydenckich stwierdza Sąd Najwyższy. Według ustawy o Sądzie Najwyższym, zatwierdzeniem wyborów powinna się zająć Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych SN, ta jednak nie jest uznawana za niezawisły sąd przez europejskie trybunały i część ekspertów.

Status Izby jest kwestionowany ze względu na kontrowersje wokół Krajowej Rady Sądownictwa, która ją powołała - zarzuca się jej upolitycznienie, a przez to niekonstytucyjność. Pojawiają się zatem wątpliwości co do rzetelności i obiektywizmu podczas stwierdzania ważności wyborów.

Ważność wyborów prezydenckich - Ustawa incydentalna

W Sejmie przegłosowano ustawę incydentalną, która zdaniem koalicji rządzącej miała zapobiec ewentualnemu kryzysowi wyborczemu wynikającemu z kontrowersji wokół Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych SN. Według niej to 15 najstarszych stażem sędziów Sądu Najwyższego miałoby stwierdzić ważność wyborów prezydenckich 2025. To oznacza, że w sprawie nie orzekaliby tak zwany neosędziowie wybrani po 2017 roku.

Prezydent Andrzej Duda zawetował jednak ustawę incydentalną, a szefowa Kancelarii Prezydenta Małgorzata Paprocka podała powody, dla których została podjęta taka decyzja. Chodzi między innymi o niepisaną zasadę ciszy legislacyjnej, według której nie przeprowadza się zmian dotyczących wyborów na pół roku przed wyborami oraz to, że prezydentowi zależy, by kampania wyborcza przebiegała w spokojnej atmosferze.

Kto stwierdzi ważność wyborów? Prognozy

Prezes Naczelnej Rady Adwokackiej mecenas Przemysław Rosati uważa, że można uniknąć kryzysu związanego ze stwierdzaniem ważności wyborów prezydenckich dzięki pominięciu przepisów ustawy o Sądzie Najwyższym i zastosowanie się bezpośrednio do konstytucji.

- Stosując konstytucję wprost, a mianowicie art. 129 i art. 45, można wykreować skład SN spełniający kryteria konstytucji, żeby mógł on stwierdzić ważność wyboru - ocenił.

Jak podkreślił, aby to było możliwe, potrzebne jest właściwe postępowanie pierwszego prezesa Sądu Najwyższego i niepowoływanie do składu "neosędziów".

- Przy odrobinie dobrej woli, przy odpowiedzialności za państwo, przy odwadze stosowania konstytucji wprost z pominięciem przepisów ustaw, możliwe jest dziś wykreowanie Sądu Najwyższego, który będzie mógł zrealizować tę kompetencje - stwierdził mecenas.

Przemysław Rosati przypomniał także, że wybory pozostają ważne aż do momentu, kiedy nie stwierdzi się, że wybory są nieważne.