Uprawnienia prezydenta RP. Kluczowe kompetencje i zadania. Co naprawdę może prezydent Polski?

• Artykuł 126 Konstytucji określa rolę prezydenta RP jako najwyższego przedstawiciela i gwaranta ciągłości władzy państwowej.
• Prezydent odpowiada za przestrzeganie Konstytucji, suwerenność i bezpieczeństwo państwa, a jego kompetencje obejmują m.in. zarządzanie wyborów, inicjatywę ustawodawczą, czy stosowanie prawa łaski.
• Prezydent jest także zwierzchnikiem Sił Zbrojnych i ma wpływ na proces legislacyjny, choć jego akty urzędowe z reguły wymagają kontrasygnaty premiera.
• Chcesz wiedzieć, kiedy prezydent może zawetować ustawę i jaka odpowiedzialność ciąży na nim za naruszenie prawa?

Rola prezydenta w Polsce? Określa ją 126 artykuł Konstytucji

Prezydent jest najwyższym przedstawicielem Rzeczypospolitej Polskiej i gwarantem ciągłości władzy państwowej. Prezydent w Polsce czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji, stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium. Konkretnie o roli prezydenta jest mówi artykuł 126 Konstytucji, który brzmi:

• Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej jest najwyższym przedstawicielem Rzeczypospolitej Polskiej i gwarantem ciągłości władzy państwowej. 
• Prezydent Rzeczypospolitej czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji, stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium. 
• Prezydent Rzeczypospolitej wykonuje swoje zadania w zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach.

Jakie są kompetencje i prerogatywy prezydenta RP? 

Kompetencje prezydenta opisane są w Konstytucji. W art. 144 czytamy, że prezydent – korzystając ze swoich konstytucyjnych i ustawowych kompetencji poprzez to, że wydaje akty urzędowe. Dla swojej ważności wymagają one, co do zasady, podpisu Prezesa Rady Ministrów. Dokonując kontrasygnaty, Prezes Rady Ministrów przyjmuje za ten akt polityczną odpowiedzialność przed Sejmem. Konstytucja wskazuje też, jakie prerogatywy (czyli przywileje, uprawnienia, pierwszeństwo związane z zajmowanym stanowiskiem lub wykonywaną funkcją) są właściwe dla urzędu prezydenta. 

Art. 144 ust. 3 Konstytucji zwalnia z wymogu uzyskania kontrasygnaty szereg aktów urzędowych prezydenta. W katalogu prezydenckich prerogatyw Konstytucja wymienia:

• zarządzanie wyborów do Sejmu i Senatu,
• zwoływanie pierwszego posiedzenia nowo wybranych Sejmu i Senatu,
• skracanie kadencji Sejmu w przypadkach określonych w Konstytucji,
• inicjatywę ustawodawczą,
• zarządzanie referendum ogólnokrajowego,
• podpisywanie albo odmowę podpisania ustawy,
• zarządzanie ogłoszenia ustawy oraz umowy międzynarodowej w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej,
• zwracanie się z orędziem do Sejmu, do Senatu lub do Zgromadzenia Narodowego,
• wniosek do Trybunału Konstytucyjnego,
• wniosek o przeprowadzenie kontroli przez Najwyższą Izbę Kontroli,
• desygnowanie i powoływanie Prezesa Rady Ministrów,
• przyjmowanie dymisji Rady Ministrów i powierzanie jej tymczasowego pełnienia obowiązków,
• wniosek do Sejmu o pociągnięcie do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu członka Rady Ministrów,
• odwoływanie ministra, któremu Sejm wyraził wotum nieufności,
• zwoływanie Rady Gabinetowej,
• nadawanie orderów i odznaczeń,
• powoływanie sędziów,
• stosowanie prawa łaski,
• nadawanie obywatelstwa polskiego i wyrażanie zgody na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego,

Jakie są uprawnienia prezydenta RP? 

Prezydent ma szereg uprawnień, a wśród nich jest uprawniony do kształtowania sposobu wykonywania uprawnień przez organy władzy sądowniczej poprzez np. powoływanie sędziów, powoływanie Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, powoływanie Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego. 

Prezydent wykonuje również wiele uprawnień o charakterze organizacyjnym i kreacyjnym, jak np.  składanie wniosku do Sejmu o powołanie Prezesa Narodowego Banku Polskiego; powoływanie trzech członków Rady Polityki Pieniężnej; powoływanie i odwoływania członków Rady Bezpieczeństwa Narodowego czy powoływanie dwóch członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji. 

Prezydent jako reprezentant państwa w stosunkach zewnętrznych mianuje i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli Rzeczypospolitej Polskiej w innych państwach i przy organizacjach międzynarodowych. Mianuje i odwołuje ambasadorów. 

Prezydent RP jako zwierzchnik sił zbrojnych

W Polsce prezydent jest też najwyższym zwierzchnikiem Sił Zbrojnych. To oznacza, że do zadań prezydenta należy:

• mianowanie Szefa Sztabu Generalnego i dowódców rodzajów Sił Zbrojnych na czas określony,
• mianowanie i odwoływanie Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych na czas wojny (na wniosek Prezesa Rady Ministrów),
• nadaje on określone w ustawach stopnie wojskowe (na wniosek Ministra Obrony Narodowej).W czasie pokoju prezydent RP sprawuje zwierzchnictwo nad Siłami Zbrojnymi za pośrednictwem Ministra Obrony Narodowej. Zaś na czas wojny prezydent, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, mianuje Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych. W tym samym trybie może on Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych odwołać. Kompetencje Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych i zasady jego podległości konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej Polskiej określa ustawa.

Funkcje prezydenta w Polsce

Co istotne prezydent Rzeczypospolitej nie może piastować żadnego innego urzędu ani pełnić żadnej funkcji publicznej, z wyjątkiem tych, które są związane ze sprawowanym urzędem. 

Prezydent a władza ustawodawcza 

W Polsce prezydent ma też kompetencje względem władzy ustawodawczej. Można je podzielić na dwie grupy:

organizacja prac i działanie Sejmu i Senatu: w ramach organizacji Sejmu i Senatu podstawowym zadaniem Prezydenta RP jest zarządzanie wyborów, zwanych potocznie parlamentarnymi. 

udział w procesie legislacyjnym: prezydent RP ma prawo inicjatywy ustawodawczej. Wyraża się to w tym, że prezydent może przygotować własny projekt ustawy, przedstawić go Marszałkowi Sejmu, a Sejm ma obowiązek go rozpatrzyć. Prezydent może zarządzić ogólnokrajowe referendum.

Zadania prezydenta RP w procesie legislacyjnym 

Warunkiem wejścia w życie każdej ustawy jest podpisanie jej przez prezydenta, a następnie ogłoszenie w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. Dlatego też po zakończeniu postępowania ustawodawczego w parlamencie, Marszałek Sejmu przedstawia uchwaloną ustawę do podpisu Prezydentowi. Prezydent podpisuje ustawę w ciągu 21 dni od dnia przedstawienia i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej.

• Natomiast jeśli prezydent ma wątpliwości co do słuszności (celowości) przyjętych w ustawie rozwiązań lub jej zgodności z Konstytucją, to może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie zgodności ustawy z Konstytucją, w trybie kontroli prewencyjnej.
• Wejście w życie ustawy zależy wtedy od treści wyroku Trybunału Konstytucyjnego – prezydent nie może odmówić podpisania ustawy, którą Trybunał uznał za zgodną z Konstytucją, a jeśli Trybunał uznał ustawę za niezgodną z Konstytucją – prezydent odmawia podpisania ustawy.

Weto prezydenckie: jeżeli prezydent nie wystąpił z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego może z umotywowanym wnioskiem przekazać ustawę Sejmowi do ponownego rozpatrzenia (tzw. weto ustawodawcze, weto prezydenckie). Weto prezydenckie nie ma charakteru selektywnego, co oznacza, że Prezydent nie może zakwestionować tylko niektórych przepisów, lecz całą ustawę.

Prezydent RP a rząd - relacje, zależności

• Prezydent desygnuje premiera, który proponuje skład Rady Ministrów. Prezydent RP powołuje Prezesa Rady Ministrów wraz z pozostałymi członkami Rady Ministrów w ciągu 14 dni od dnia pierwszego posiedzenia Sejmu lub przyjęcia dymisji poprzedniej Rady Ministrów i odbiera przysięgę od członków nowo powołanej Rady Ministrów.
• Prezes Rady Ministrów, w ciągu 14 dni od dnia powołania przez Prezydenta Rzeczypospolitej, przedstawia Sejmowi program działania Rady Ministrów z wnioskiem o udzielenie jej wotum zaufania. Wotum zaufania Sejm uchwala bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.
• W razie niepowołania Rady Ministrów w trybie ust. 1 lub nieudzielenia jej wotum zaufania w trybie ust. 2 Sejm w ciągu 14 dni od upływu terminów określonych w ust. 1 lub ust. 2 wybiera Prezesa Rady Ministrów oraz proponowanych przez niego członków Rady Ministrów bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Prezydent Rzeczypospolitej powołuje tak wybraną Radę Ministrów i odbiera przysięgę od jej członków.
• Prezydent Rzeczypospolitej odwołuje ministra, któremu Sejm wyraził wotum nieufności większością głosów ustawowej liczby posłów.
• Prezydent Rzeczypospolitej, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, dokonuje zmian w składzie Rady Ministrów.
• Prezydent Rzeczypospolitej, przyjmując dymisję Rady Ministrów, powierza jej dalsze sprawowanie obowiązków do czasu powołania nowej Rady Ministrów.

Odpowiedzialność prezydenta. Przed kim odpowiada i co mu grozi za popełnienie przestępstwa? 

Prezydent RP za naruszenie Konstytucji, ustawy lub za popełnienie przestępstwa może być pociągnięty do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu. 

Postawienie Prezydenta Rzeczypospolitej w stan oskarżenia może nastąpić uchwałą Zgromadzenia Narodowego podjętą większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby członków Zgromadzenia Narodowego na wniosek co najmniej 140 członków Zgromadzenia Narodowego. 

Z dniem podjęcia uchwały o postawieniu Prezydenta Rzeczypospolitej w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu sprawowanie urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej ulega zawieszeniu.