Pneumokokowe zapalenie płuc u osób dorosłych – sytuacja w Polsce. Epidemiologia, konsekwencje, profilaktyka. Raport

• W Polsce według danych GUS w 2018 roku zapalenie płuc było 4. najczęstszą przyczyną śmierci w populacji osób w wieku powyżej 65 roku życia (ok. 5% wszystkich zgonów).[1]
• Główną przyczyną zachorowań na zapalenia płuc o ciężkim przebiegu są̨ pneumokoki[2].
• Pozaszpitalne zapalenia płuc (PZP) jest jedną z najczęstszych przyczyn hospitalizacji osób dorosłych, dlatego też przyczynia się̨ do ponoszenia wysokich kosztów bezpośrednich związanych z leczeniem. Roczne wydatki w Europie ponoszone na hospitalizację osób z zapaleniem płuc/ostrym zakażeniem dolnych dróg oddechowych wynoszą ok. 2,5 mld euro.[3] W Polsce hospitalizacje osób dorosłych to koszt ok 169 mln zł rocznie.[4],[5]
• Najnowsze rekomendacje i zalecenia towarzystw naukowych, a także ciał doradczych zaleca profilaktykę pnemokokowych PZP, w postaci szczepień ochronnych, jako priorytetową w grupach szczególnie podatnych na zachorowanie. 

Nie lekceważmy zapaleń płuc. Choroby płuc należą do najpowszechniejszych przyczyn ciężkich schorzeń oraz zgonów na świecie[6], a w Polsce to czwarta najczęstsza przyczyna śmierci wśród osób w wieku 65+ po chorobach układu krążenia i nowotworach. Na zapalenie płuc najczęściej chorują osoby po 65. roku życia i dorośli ze współistniejącymi problemami zdrowotnymi. Choroby płuc, a zwłaszcza POChP, choroby serca, wątroby, nerek, zespół nerczycowy, cukrzyca, nowotwory i wszystkie stany upośledzonej odporności, niezależnie od ich przyczyny, sprzyjają rozwojowi i ciężkiemu przebiegowi pneumokokowego zapalenia płuc. Leczenia nie ułatwia fakt, że bakterie pneumokokowe są oporne na działanie antybiotyków i wywołane przez nie zakażenia po prostu trudno się leczą.

Zakażenia pneumokokowe to ważny problem medyczny u osób dorosłych. Bakteria S. pneumoniae jest najczęściej występującym czynnikiem etiologicznym zapalenia płuc, które może prowadzić do hospitalizacji, zaostrzenia chorób towarzyszących, a w niektórych przypadkach nawet do śmierci. Niemniej groźna dla osób dorosłych jest wywołana przez zakażenie pneumokokami inwazyjna choroba pneumokokowa, czyli zapalenia opon mózgowych, posocznica czy zapalenia płuc z bakteriemią. Inwazyjna choroba pneumokokowa (IChP) występuje rzadziej niż zapalenie płuc, ale wiąże się z wysoką śmiertelnością i ryzykiem długoterminowych powikłań.

Konsekwencje zdrowotne PZP. Pozaszpitalne zapalenie płuc (PZP), w tym o etiologii pneumokokowej wiąże się z dużym ryzykiem powikłań́, a także stanowi ryzyko śmierci. Konsekwencje zdrowotne dla pacjentów mogą być zarówno przejściowe jak i długofalowe, a w niektórych przypadkach mogą utrzymywać się już do końca życia. U chorych, którzy przeszli przez PZP obserwuje się zwiększone ryzyko hospitalizacji, zaostrzenie choroby podstawowej, zwiększone ryzyko choroby sercowo-naczyniowej (zarówno wśród osób, które chorowały jak i osób u których choroba nie występowała wcześniej). Wysokie jest także prawdopodobieństwo wystąpienia ponownego epizodu PZP, a co za tym idzie także hospitalizacji i obniżonej jakości życia.

Obciążenie systemu opieki zdrowotnej. Według danych Narodowego Funduszu Zdrowia tylko w 2019 roku z powodu PZP 384,3 tys. osób dorosłych było leczonych ambulatoryjnie, a 54,9 tys. hospitalizowano. Niemal co 10. hospitalizowana osoba zmarła (7,5 tys.), z czego większość to były osoby po 65 roku życia. Hospitalizowani z powodu PZP dorośli byli najczęściej obciążeni innymi chorobami – najwięcej chorobami układu krążenia (głownie nadciśnieniem tętniczym − 43%), cukrzycą (18,5%) oraz innymi chorobami płuc (16%).[7]

PZP jest jedną z najczęstszych przyczyn hospitalizacji osób dorosłych, dlatego też przyczynia się̨ do ponoszenia wysokich kosztów bezpośrednich związanych z leczeniem. Roczne wydatki w Europie ponoszone na hospitalizację osób z zapaleniem płuc/ostrym zakażeniem dolnych dróg oddechowych wynoszą ok. 2,5 mld euro.[8] W Polsce hospitalizacje osób dorosłych to koszt ok 169 mln zł rocznie.[9],[10]

Najskuteczniejszą formą zapobiegania chorobom pneumokokowym są̨ szczepienia. Podobnie jak w przypadku dzieci zalecaną formą profilaktyki zakażenia tą groźną bakterią, stanowią szczepienia. Dla osób dorosłych dostępne są skuteczne szczepienia, które chronią przed inwazyjną chorobą pneumokokową oraz pneumokokowym zapaleniem płuc. Szczepionka polisacharydowa starszego typu wymaga powtarzania jej podania, szczepionka skoniugowana jest jednodawkowa. Warto dodać, szczepionkę przeciw pneumokokom można podawać razem ze szczepionką przeciw grypie, a także w każdym innym dniu przed lub po szczepieniu przeciw COVID-19.[11]

Profilaktyka zakażeń pneumokokowych w postaci szczepień ochronnych, u osób dorosłych powyżej 50. roku życia oraz w grupach o podwyższonym ryzyku zakażenia pneumokokami, jest rekomendowana przez liczne towarzystwa naukowe i ciała doradcze ds. szczepień, a także Program Szczepień Ochronnych na 2021 rok.[12] Szczególnie w dobie pandemii COVID-19, kiedy istotna jest profilaktyka chorób układu oddechowego, szczepienia przeciwko pneumokokom są̨ zalecane jako priorytetowe w grupach szczególnie podatnych na zachorowanie, w tym wśród osób po 60. roku życia i przewlekle chorych[13].

Obecnie szczepienia przeciw pneumokokom u dorosłych są̨ refundowane w 45 państwach na świecie, w tym w 21 państwach europejskich. W Polsce szczepienia przeciw pneumokokom w grupie osób dorosłych szczególnie narażonych na zachorowanie na pneumokokowe zapalenie płuc nie jest jeszcze refundowane. W czerwcu b.r. Agencja Technologii Medycznych i Taryfikacji wydała pozytywną rekomendacje w sprawie objęcia refundacją skoniugowanej szczepionki przeciw pneumokokom we wskazaniu: profilaktyka osób powyżej 65 r.ż. ze zwiększonym (umiarkowanym do wysokiego) ryzykiem choroby pneumokokowej[14].

Kto powinien się zaszczepić przeciw pneumokokom? Czynniki, które podnoszą ryzyko choroby pneumokokowej u dorosłych można podzielić na cztery kategorie:

• Wiek – populacja powyżej 50. roku życia jesteśmy bardziej narażeni na chorobę.
• Dorośli z zaburzeniami odporności – wrodzona i nabyta asplenia, sferocytoza i inne hemoglobinopatie, wrodzone i nabyte zaburzenia odporności, uogólniona choro- ba nowotworowa, zakażenia HIV, chłoniak Hodgkina, jatrogenna immunosupresja, białaczka, chłoniaki nieziarnicze, w tym szpiczak mnogi, przewlekłe choroby nerek i zespół nerczycowy, przeszczep narządów litych.
• Dorośli bez zaburzeń odporności – przewlekłe choroby serca, przewlekłe choroby płuc, cukrzyca, przewlekłe choroby wątroby, w tym marskość.
•  Inne stany podwyższające ryzyko zakażenia – wyciek płynu mózgowo-rdzeniowego, implant ślimakowy.
• Niezdrowe zachowania – palenie papierosów i nadużywanie alkoholu. [15],[16]

Jakie są korzyści ze szczepień przeciw pneumokokom w grupie osób dorosłych? Większość́ analiz ekonomicznych wskazuje, że szczepienie populacji dorosłych powyżej 65 roku życia oraz dorosłych z czynnikami ryzyka zakażenia S. pneumoniae, jakim są m.in. choroby przewlekłe jest opłacalne ekonomiczne.[17],[18] Każdy uniknięty przypadek zakażenia pneumokokowego u dorosłych oznacza zmniejszone wydatki ponoszone na hospitalizacje i porady związane z leczeniem przede wszystkim PZP[19]. Szczepienie dorosłych przeciw pneumokokom wpływa również̇ na ograniczenie stosowania antybiotyków, kosztów ponoszonych przez pacjentów i płatnika na ich zakup oraz jednocześnie zmniejsza postępujące zjawisko antybiotykoodporności[20].

W obliczu szybko starzejącego się̨ społeczeństwa zakażenia pneumokokowe i związane z nimi powikłania będą̨ coraz częstszym problemem zdrowotnym w Polsce i w Europie. W tym kontekście coraz bardziej priorytetowe będzie zachowanie jak najdłuższej sprawności i dobrego zdrowia w starszym wieku, dlatego też coraz częściej strategie zdrowia publicznego będą się koncentrować́ na zapobieganiu chorób, które można uniknąć chociażby poprzez szczepienia. Zwiększanie dostępności do szczepień́, w szczególności osobom dorosłym z podwyższonym ryzykiem zakażenia, stanowi jeden z czynników łagodzących skutki niekorzystnych zmian demograficznych[21].

RAPORT. PNEUMOKOKOWE ZAPALENIE  PŁUC U OSÓB DOROSŁYCH – SYTUACJA W POLSCE. EPIDEMIOLOGIA, KONSEKWENCJE, PROFILAKTYKA. został opracowany w czerwcu 2021 roku przez firmę HealthQuest Sp. z o.o. Sp. k.. Partnerem raportu jest Pfizer Polska Sp. z o.o. Partnerem społecznym raportu jest Instytut Praw Pacjenta i Edukacji Zdrowotnej.

Raport dostępny jest na stronie https://www.pneumokokinieliczalat.pl/

Pneumokoki nie liczą lat. Zaszczepieni - zabezpieczeni

Kampania edukacyjna „Pneumokoki nie liczą lat. Zaszczepieni – zabezpieczeni” ma zwiększyć świadomość na temat groźnych zapaleń płuc i roli szczepień wśród osób dorosłych, szczególnie narażonych na niebezpieczeństwa związane z zakażeniem Streptococcus Pneumoniae. W ramach akcji prowadzone są działania edukacyjne i informacyjne dotyczące szczepień dla dorosłych, a szczególnie profilaktyki groźnych zakażeń pneumokokowych. Dostępna jest także edukacyjna strona www.PneumokokoweZapaleniePluc.pl, na której dostępne będzie kompendium wiedzy na temat pneumokoków i zagrożeń z nimi związanych, porady dotyczące postępowania oraz przydatne informacje dla osób z grup ryzyka.

Organizatorami kampanii jest Instytut Praw Pacjenta i Edukacji Zdrowotnej oraz Pfizer. 

Partnerzy merytoryczni: Polskie Towarzystwo Onkologii Klinicznej, Polskie Towarzystwo Onkologiczne, Polskie Towarzystwo Hematologów i Transfuzjologów, Polskie Towarzystwo Medycyny Rodzinnej, Polska Grupa Raka Płuc.

Partnerzy kampanii: Fundacja „Onkocafe – Razem lepiej”, Fundacja „Aby żyć”, Fundacja CARITA, Polskie Stowarzyszenie Diabetyków (PSD), Polska Federacja Stowarzyszeń Chorych na Astmę, Alergię i POChP, Polskie Stowarzyszenie Stwardnienia Rozsianego (PTSR), Ogólnopolskie Stowarzyszenie Pacjentów ze Schorzeniami Serca i naczyń „ECOSERCE”, Stowarzyszenie Amazonki Warszawa – Centrum, Stowarzyszenie SANITAS, Stowarzyszenie Edukacji Diabetologicznej SED, Fundacja Onkologiczna NADZIEJA, Sercoma. Stowarzyszenie Pomocy Chorym a Mięsaki, Stowarzyszenie „Podwale Siedem”, Życie z rakiem – Fundacja Onkologiczna.

Partnerzy medialni: Dziennikarski Klub Promocji Zdrowia oraz Mojacukrzyca.org

Pneumokoki Streptococcus pneumoniae, dwoinka zapalenia płuc

Streptococcus pneumoniae [S.pneumoniae] to bakteria odpowiedzialna za choroby pneumokokowe, a także wiodący czynnik zapalenia płuc, zapalenia opon mózgowych i sepsy u ludzi. To wyłącznie ludzki patogen, który kolonizuje nosogardziel. Zewnętrzna otoczka polisacharydowa określa serotyp pneumokoka i jest celem dla szczepionek. Do tej pory zidentyfikowano ponad 90 rodzajów pneumokoków, nie wszystkie są jednakowo chorobotwórcze.Choroby pneumokokowe można podzielić na dwa rodzaje. Pierwszy to choroby inwazyjne, tj. zapalenie opon mózgowych, posocznica i zapalenie płuc [w ok. 25% to inwazyjne zapalenia płuc]. Drugi rodzaj to choroby nieinwazyjne [śluzówkowe]: m.in. zapalenie płuc i zapalenie ucha środkowego. Pneumokokowe zapalenie płuc staje się średnio w 1 na 4 przypadki inwazyjne. [22]

Zapalenie płuc to dominująca postać choroby pneumokokowej u osób dorosłych, a patogen jest najczęściej odpowiedzialny za pozaszpitalne zapalenie płuc [PZP].[23]  Zapalenie płuc stanowi ok. 50% hospitalizacji z powodu chorób układu oddechowego u osób dorosłych w Polsce.[24] - U osób dorosłych w wieku 65 lat i starszych ryzyko hospitalizacji z powodu PZP było około 6 razy większe niż u osób dorosłych w wieku 18–64 lat.[25] U osób dorosłych cierpiących na określone choroby przewlekłe [cukrzycę, zastoinową niewydolność serca, przewlekłą obturacyjną chorobę płuc] ryzyko hospitalizacji z powodu PZP było od 3 do 9 razy większe niż u osób dorosłych nie obciążonych chorobami towarzyszącymi. Ryzyko hospitalizacji u dorosłych pacjentów z cukrzycą jest 3 razy wyższe, z zastoinową niewydolnością serca – 5 razy wyższe, z POCHP – 9 razy wyższe. 4

Czynnikiem, który może utrudniać leczenie jest fakt, że pneumokoki są oporne na działanie antybiotyków. [26] [1] Główny Urząd Statystyczny (GUS), Rocznik Demograficzny 2020, Warszawa 2020, 1–553

[2] Shoar S., Musher D.M., Etiology of community-acquired pneumonia in adults: a systematic review, Pneumonia (Nathan) 2020, 12: 11.

[3] European Respiratory Society. European lung white book. The economic burden of lung disease, https://www. erswhitebook.org/ [dostęp: 24.03.2021]

[4] Dane Narodowego Funduszu Zdrowia (NFZ) dotyczące zapaleń płuc w Polsce w 2019 roku. Przekazane w dniu 4.01.2021 przez p. Dariusza Dziełaka, Dyrektora Departamentu Analiz i Innowacji NFZ, w odpowiedzi na wniosek z dnia 17.12.2020 roku. Znak pisma: DAiI.0123.105.2020; 2021.1424.BEKO.

[5] Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ). Statystyka świadczenia/Świadczenia JGP, https://statystyki.nfz.gov.pl/Benefits/1a [dostęp: 22.02.2021].

[6] Forum of International Respiratory Societies (FIRS). The Global Impact Of Respiratory Disease − Second Edition. Sheffield, European Respiratory Society, 2017.

[7] Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ). Statystyka świadczenia/Świadczenia JGP, https://statystyki.nfz.gov.pl/Benefits/1a [dostęp: 22.02.2021].

[8] European Respiratory Society. European lung white book. The economic burden of lung disease, https://www. erswhitebook.org/ [dostęp: 24.03.2021]

Dane Narodowego Funduszu Zdrowia (NFZ) dotyczące zapaleń́ płuc w Polsce w 2019 roku. Przekazane w dniu 4.01.2021 przez p. Dariusza Dziełaka, Dyrektora Departamentu Analiz i Innowacji NFZ, w odpowiedzi na wniosek z dnia 17.12.2020 roku. Znak pisma: DAiI.0123.105.2020; 2021.1424.BEKO.

[9] Dane Narodowego Funduszu Zdrowia (NFZ) dotyczące zapaleń́ płuc w Polsce w 2019 roku. Przekazane w dniu 4.01.2021 przez p. Dariusza Dziełaka, Dyrektora Departamentu Analiz i Innowacji NFZ, w odpowiedzi na wniosek z dnia 17.12.2020 roku. Znak pisma: DAiI.0123.105.2020; 2021.1424.BEKO.

[10] Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ). Statystyka świadczenia/Świadczenia JGP, https://statystyki.nfz.gov.pl/Benefits/1a [dostęp: 22.02.2021].

[11] CHPL Prevenar 13 i PneumoVax [13] https://www.gov.pl/web/zdrowie/komunikat-sprawie-wykonywania-szczepien-ochronnych-w-czasie-pandemii-covid-19

[dostęp: 29.06.2021]

[14]https://bipold.aotm.gov.pl/assets/files/zlecenia_mz/2021/054/REK/2021_06_09_BP_rekomendacja_nr_69_2021_Prevenar_egz_do_wysylki_RTM_zaczerniona_REOPTR.pdf (dostęp: 29.06.2021)

[15] https://www.gov.pl/web/zdrowie/komunikat-sprawie-wykonywania-szczepien-ochronnych-w-czasie-pandemii-covid-19

[dostęp: 29.06.2021][16] Matanock A., Lee G., Gierke R. i wsp., Use of 13-Valent Pneumococcal Conjugate Vaccine and 23-Valent Pneumococcal

Polysaccharide Vaccine Among Adults Aged ≥65 Years: Updated Recommendations of the Advisory Committee on Immunization Practices,. MMWR Morb Mortal Wkly Rep 2019, 68: 1069–1075. Erratum in: MMWR Morb Mortal Wkly Rep 2020,; 68: 1195

[17] Cafiero-Fonseca E.T., Stawasz A., Johnson S.T. i wsp., The full benefits of adult pneumococcal vaccination: A systematic review, PLoS One. 2017 Oct 31, 12(10): e0186903.

18] Shiri T., Khan K., Keaney K. i wsp., Pneumococcal Disease: A Systematic Review of Health Utilities, Resource Use, Costs, and Economic Evaluations of Interventions, Value Health 2019, 22: 1329–1344.

[19] Cafiero-Fonseca E.T., Stawasz A., Johnson S.T. i wsp., The full benefits of adult pneumococcal vaccination: A systematic review, PLoS One. 2017 Oct 31, 12(10): e0186903

[20] Dobrowolska I., Golicki D., Niewada M., Szczepionka PCV13 (Prevenar 13®) w profilaktyce zakażeń pneumokokowych u dorosłych powyżej 65. roku życia, w grupach podwyższonego ryzyka zakażenia i/lub ciężkiego przebiegu choroby i powikłań́. Analiza Ekonomiczna, HealthQuest, Warszawa 2021.

[21] Rechel B., Grundy E., Robine J.M. i wsp., Ageing in the European Union, Lancet 2013 Apr 13, 381(9874): 1312–22

[22] Państwowy Zakład Higieny. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego. Portal Szczepienia Info: https://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/pneumokoki/?strona=2#czym-jest-zakazenie-pneumokokowe [dostęp 19 kwietnia 2021]

[23] Welte T et al, Thorax, volume 67[1], 71-79, 2012]

[24] Dane przygotowane w ramach projektu pn.: Mapy potrzeb zdrowotnych – Baza Analiz Systemowych i Wdrożeniowych, Ministerstwo Zdrowia 2019_ http://www.mpz.mz.gov.pl.

[25] Ramirez JA, et al. Clin Infect Dis. 2017;65[11]:1806–1812.

[26] Skoczyńska A, Gołębiewska A, Wróbel-Pawelczyk I, Kiedrowska M, Ronkiewicz P, Kuch A, Hryniewicz W. Inwazyjna choroba pneumokokowa w Polsce w 2020 roku [dane KOROUN], 2021. http://koroun.nil.gov.pl/wp-content/uploads/2021/03/Inwazyjna-choroba-pneumokokowa-IChP-w-Polsce-w-2020-roku.pdf [dostęp 19 kwietnia 2021]

i