Zawieszone na drzewie

Płonie, płonie choinka

Pierwszy opis drzewka ozdobionego świeczkami umieszczono w średniowiecznym francuskim poemacie "Durmat le Galois". Kolejna wzmianka o świeczkach na drzewku, opis z 1737 roku, pochodzi z Żytawy na wschodzie Niemiec.

Świeczki, które zapalano na choince, odlewano z miękkiego wosku. Płonęły, dopóki nie zapłonęła choinkaÉ Początkowo były przytwierdzane do gałązek kawałkiem drutu, potem zastosowano metalowe spinacze, w które wkręcano świeczkę.

Patent na elektryczne oświetlenie choinki Thomas Alva Edison uzyskał w latach 80. XIX w. Po niespełna 80 latach lampki zaczęły migać i "ścigać się" po drzewku.

Brakujące ogniwa

W tradycji chrześcijańskiej łańcuch to wąż kusiciel, symbol zniewolenia grzechem. W Polsce pozostającej pod zaborami był przypomnieniem okowów niewoli.

Łańcuchy z ogniwkami to już dzisiaj rzadkość. Zastąpiły je błyszczące, kolorowe boa z ciętej folii.

Jak wybuchła bombka

Pod koniec XVIII w. w Czechach opracowano technikę wydmuchiwania cienkościennych szklanych kul. Pierwsze bombki wyprodukowano w 1848 roku w Lauscha w Turyngii. W latach 70. XIX w. huta zaczęła eksportować szklane bombki. Na rynek amerykański po raz pierwszy trafiły sprowadzone przez F. W. Woolwortha, założyciela sieci domów towarowych.

Szklane bombki staniały dopiero w drugiej połowie XIX w., dzięki czemu zaczęły być powszechnie używane. Pierwsze bombki zawieszane na polskich choinkach, najczęściej miały kształt jabłek lub orzechów.

Grzech nie dać orzecha

Obok jabłek orzechy są najstarszą z ozdób wieszanych na choince. Pierwotnie symbolizowały siły witalne, potem, zawinięte w złote lub srebrne sreberka, miały sprowadzić dobrobyt. Orzechy, podobnie jak pierniki, nie przeszły chrześcijańskiej transformacji. Ich znaczenie na choince, związane z płodnością, pozostało magiczne.

Na co zda się gwiazda

Gwiazdę zaczęto umieszczać na szczycie choinki w XIX w. Była zrobiona z papieru, wypchana watą i oklejona złotą lub srebrną folią.

W Polsce przed uzyskaniem niepodległości gwiazdy na szlacheckich choinkach miewały białego orła. Na polskich wsiach pod powałą od dawna wieszano gwiazdy z papieru, słomy lub opłatków.

Kwadratowe i podłużne

Zawieszanie na choince "wszystkiego wiszącego" to zwyczaj, który dotarł do Polski z Niemiec po 1850 roku. Wtedy fabryki niemieckie zaczęły eksportować tanie choinkowe cacka ze szkła i barwionej pulpy, czyli rozgotowanego papieru. Były to np. zwierzęta, pajacyki, mikołaje, aniołki, imitacje pierników, słodyczy, orzechów, jabłek i innych owoców.

Polską "linię" mody na choinkowe różności wylansowała Maria Gerson Dąbrowska. W 1911 r. w piśmie "Przyjaciel dzieci" zaprezentowała choinkę ubraną metodą chałupniczą. Wzory ozdób zaczerpnęła z polskiej tradycji ludowej. Wkrótce wydano poradnik typu zrób to sam pt. "Choinka polska".

Słomiany zapał

Zawieszanie na choince słomianych dekoracji to pamiątka po snopie niewymłóconego zboża, pierwotnie symbolu urodzaju, plonów i dostatku, potem chrześcijańskiej namiastce żłobka.

W polskiej izbie snopek stał podczas Bożego Narodzenia w "świętym kącie", pod świętymi obrazami. Jego miejsce zajęła choinka, przystrajana "cudeńkami" ze słomy: ptaszkami, konikami, aniołkami. Dzisiaj słomiane ozdoby są zawieszane bądź nie, w zależności od obowiązującego trendu w choinkowej modzie.

Stary piernik się trzyma

Piernik to ozdoba zarzucona u nas na wiele lat, ale od co najmniej dziesięciolecia coraz popularniejsza. Jej odrodzeniu sprzyja mocno lansowany styl skandynawski, w którym choinka bez pierniczka jest jak dom bez stołu z IKEA.

Znaczenie miodowych pierników wywodzi się z magicznych obrządków pogańskich. Miód, symbolizujący życie, był pokarmem dla zmarłych.

Stawiana do kąta

Choinka symbolizowała płodność natury i oddalała moce ciemności.

Jeśli wierzyć legendzie, św. Bonifacy (673-754) podczas swojej działalności misjonarskiej w Niemczech ściął święty dąb Celtów. Kiedy drzewo runęło, w jego pobliżu ocalał tylko jeden młody świerk. Święty uznał to za cud i nazwał drzewko "dziecięciem Pana".

Najstarsze źródła opisujące zwyczaj strojenia choinek to fragmenty XV- i XVI-wiecznych kazań, nazywających go "niecną praktyką pogańską". Pierwsze wzmianki mówią o drzewkach wnoszonych przed Bożym Narodzeniem do domów w Alzacji. Były to małe sosny, jodły lub świerki ozdabiane czerwonymi jabłuszkami i orzechami. W 1624 roku niemiecki teolog Johann Conrad Dannhauer nazwał choinkę "świątecznym głupstwem". Po uznaniu (w XVIII wieku) zwyczaju przystrajania choinki za chrześcijański, została symbolem raju i nieśmiertelności, którą ludzie zyskali dzięki Chrystusowi.

Na ziemiach polskich zwyczaj przystrajania świątecznego drzewka przyjął się w XIX wieku. Wyjątkiem jest Gdańsk, gdzie "drzewko chrystusowe" zostało opisane już w poemacie Achatiusa Filliborna wydanym w 1698 roku. Tradycja strojenia choinki szła z północy na południe. Najszybciej przyjęły ją dwory szlacheckie, potem mieszczańskie. Pod strzechy choinka trafiła w okresie międzywojennym.