Zaniedbane i zniszczone groby gwiazd PRL i II RP. Niezapomniani

2024-02-20 20:44

Po Cmentarzu Północnym w Warszawie, gdzie znajduje się wiele zaniedbanych i zapomnianych grobów znanych i cenionych Polaków, wybraliśmy się na Stare Powązki, Powązki Wojskowe i Cmentarz Bródnowski, gdzie także można natrafić na bardzo skromne i zniszczone zębem czasu mogiły polskich aktorów, dziennikarzy i artystów.

Skromne groby na Starych Powązkach mają niedawno zmarli aktor Maciej Damięcki (1944-2023) i prezenterka pogody Elżbieta Sommer (1935-2023), która nazywana była "Chmurką". Na Cmentarzu Powązkowskim znajduje się wiele zaniedbanych i zniszczonych grobów. Część z nim to mogiły znanych i zasłużonych Polaków.

Elżbieta Wieczorkowska (1909-1980) - aktorka, najbardziej znana z roli Ryszardy Puciaty, koleżanki Magdy Karwowskiej z pracy w serialu "Czterdziestolatek". Zagrała także w "Wojnie domowej" i "Polskich drogach". Byłą dwukrotnie zamężna. Jej drugim mężem był aktor Zbigniew Koczanowicz (1909-1987) - Stare Powązki. Jej grób na Cmentarzu Powązkowskim jest zaniedbany i skromny

Tadeusz Chyła (1933-2014) z wykształcenia był malarzem po Wydziale Malarstwa Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych w Gdańsku. Jako artysta estradowy zadebiutował śpiewając ballady 15 kwietnia 1954 roku w gdańskim teatrzyku studenckim Bim-Bom. Potem związany był z kabaretem To Tu i  Wagabunda. Wystąpił także w takich filmach jak: "Do widzenia, do jutra", "Małżeństwo z rozsądku" i "Milion za Laurę". Najbardziej znany był jednak z wykonywania piosenek humorystycznych. W 1966 roku zdobył II nagrodę na festiwalu w Opolu za piosenkę "Ballada o Zenku Dreptaku". Wyróżniono go także za utwór " Ballada o krowie". Najsłynniejszymi piosenkami Chyły były jednak "Panie Kwiatkowski, Panie Kowalski" i "Ballada o cysorzu".  Sukcesy zawodowe niestety nie szły w parze z tymi osobistymi. Jego druga żona, Gala, która była Rosjanką, wyjechała do Paryża, gdzie popełniła samobójstwo. Na jej pogrzebie w cerkwi, Chyła pojawił się kompletnie pijany. Na kolka lat przed śmiercią został zapomniany. Zmarł w wyniku ciężkiej choroby. W 2020 roku zmarła jego żona, Anna, która także była schorowana. Wcześniej zorganizowano nawet zbiórkę pieniędzy by jej pomóc. Niestety zakończyła się porażką. Zdołano zebrać jedynie 601 złotych z planowanych 20 tysięcy złotych. Jego grób na Powązkach Wojskowych jest w opłakanym stanie, nie posiada nagrobka.

Architekt Sejmu Kazimierz Skórewicz (1868-1950), żona aktorka Rafaela Bończa (1884-1930) - Stare Powązki. Mieli dwóch synów i córkę. Syn Ludomir Skórewicz (1902-1940) zginął rozstrzelany w Palmirach w 1940 roku. Był prawnikiem oraz urzędnikiem, starostą grodzkim. Urodził się w Baku. Jego szczątki spoczywają na cmentarzu-mauzoleum w Palmirach. Córka Maria Obarska (1903-1963) była żoną Adama Obarskiego (1905-1973), działacza socjalistycznego i niepodległościowego, więźnia PRL. Skazany w grudniu 1947 r. na 15 lat więzienia, zwolniony w 1954. Był sekretarzem redakcji "Kuriera Polskiego". Jest szansa na renowację grobu na Starych Powązkach, który jest w opłakanym stanie, porośnięty mchem z nieczytelnymi literami. Ostatnio dostaliśmy odpowiedź z Kancelarii Sejmu. "Rozpoczęliśmy działania, które po dokonaniu niezbędnych konsultacji i uzyskaniu zgód powinny zakończyć się remontem nagrobka Kazimierza Skórewicza. Będę monitorował sytuację. W razie pytań czy wątpliwości proszę o kontakt. Z poważaniem. Mikołaj Kałuszko, specjalista ds. upowszechniania wiedzy o Sejmie."

Stanisław Zaczyk (1923-1985) - Stare Powązki. Aktor znany przede wszystkim z seriali "Dom" i "Polskie drogi". Jego żoną była Alicja Bobrowska Miss Polonia 1957 (pierwsze powojenne wybory), która dla niego zrezygnowała z kariery w Stanach Zjednoczonych, gdzie po zajęciu 5. miejsca w konkursie piękności Miss Universe 1958 otrzymała atrakcyjne propozycje zawodowe, np. możliwość podpisania rocznego kontraktu reklamowego z marką Max Factor czy szansę trzyletniej współpracy na planie filmowym u boku aktora Marlona Brando. Zdecydowała się odrzucić oferty i wrócić do Krakowa. Para miała syna Macieja. Bobrowska była także zawodową aktorką i prezenterką telewizyjną. W 1981 roku wyemigrowała do USA i przez 17 lat pracowała jako pielęgniarka. Na emeryturze zajęła się malarstwem i rzeźbą. Jego bratem był Zdzisław Zaczyk (1925-2023), śpiewak operowy, który był mężem aktorki i tancerki Agnieszki Byrskiej (ur. 1933), córki aktorskiej pary: Ireny Byrskiej (1901-1997, Skolimów) i Tadeusza Byrskiego (1906-1987) - Stare Powązki. Jej stryjem był Stanisław Byrski (1911-1966) - Stary Cmentarz w Łodzi, a bratem jest prof. Maria Krzysztof Byrski, indolog i orientalista, ambasador RP w Indiach (1993–1996). Para miała córkę Joannę (ur. 1957). W 2015 oboje zamieszkali w Domu Aktora w Skolimowie, gdzie zmarł. Pochowany został na Cmentarzu Wolskim w Warszawie. Według archiwów Instytutu Pamięci Narodowej w latach 1961–1979 był tajnym współpracownikiem Służby Bezpieczeństwa PRL o pseudonimie „Śpiewak”.

Tadeusz Białoszczyński (1899-1979) - aktor znany z roli księcia mazowieckiego Janusza I w "Krzyżakach" czy pułkownika Herberta Reinera w odcinku pt. Żelazny Krzyż w serialu "Stawka większa niż życie". Z jego grobu na Starych Powązkach ukradziono litery. Zbigniew Staniewicz (1906-1934) - jego grób na Cmentarzu Bródnowskim w opłakanym stanie. W 2033 roku mija użytkowanie wieczyste i mogiła może przestać istnieć. Przedwojenny amant, do 14. roku życia mieszkał w Rosji. Do Polski przyjechał w 1920 roku i zaczął pracować na kolei. Trzy lata później wziął udział w konkursie na rolę męskiego amanta do filmu. Organizatorami były redakcja Wieczoru Warszawskiego i wytwórnia filmowa "Forbert-Film", a nagrodą była epizodyczna rola w filmie "Mocny człowiek". Aktor wystąpił potem w kolejnych filmach. Burzliwą karierę przerwała jego nagła śmierć, został znaleziony w mieszkaniu swojego ojca z raną postrzałową klatki piersiowej. Prawdopodobnie popełnił samobójstwo z przyczyn zawodu życiowego - brak kolejnych ról i obawa przed gruźlicą, pozostawiając list pożegnalny do ojca. W chwili zabierania go do szpitala, jeszcze żył. Policji przyznał się, że uległ wypadkowi z bronią. Jego narzeczoną była aktorka Jadwiga Boryta-Nowakowska (1908-1995), siostra Zbigniewa Sawana (1904-1984) - Stare Powązki

Ojciec: Zygmunt Staniewicz (1864-1937), urzędnik, matka Maria z Sachsów (1874-1954) - pochowana z synem. Stryjowie: profesor Wiktor Staniewicz (1866-1932), matematyk - cmentarz na Rossie w Wilnie. Jego syn Jan (1899-1940) zginał w Katyniu, córka Maria Jungowska (1896-1980) pochowana jest na Starych Powązkach, a druga córka, Jadwiga (1904-1983) n cmentarzu przy Zakładzie dla Niewidomych w Laskach, profesor Leon Staniewicz (1871-1951), elektrotechnik - cmentarz Powązkowski w Warszawie. Córka Ludwika Borawska (1895-1925) - Stare Powązki i zięć, Władysław Borawski (1892-1970) - inżynier i architekt, specjalizujący się w projektowaniu szpitali, Jerzy Staniewicz (1876-1926), inżynier, komunikacji; naczelnik oddziału drogowego; poseł, zmarł w Belgii. Żona Wanda (1882-1919, Skierniewice). Pochowany z bratem Leonem i żoną na Starych Powązkach, dziadek: Jan Onufry Staniewicz (1832-1901), oficer rosyjski, publicysta i statystyk - Cmentarz Wyborski w Petersburgu.

Jolanta Rzaczkiewicz (1954-2012) była z zawodu pielęgniarką, przez 30 lat pracowała w Pogotowiu Ratunkowym. W latach 2000-2011 grała pielęgniarkę Anię/Jolę w "Na dobre i na złe". Występowała także w innych produkcjach: m.in. "Kiler", "Ojciec Mateusz", "Czterdziestolatek. 20 lat później". Zmarła w wyniku choroby nowotworowej. Pochowana została na Cmentarzu Bródnowskim.

Ryszard Faron (1952-2017) - aktor i żeglarz znany z "Przepraszam czy tu biją?". Zmarł w zapomnieniu i został pochowany na cmentarzu komunalnym w Brodnicy. Jego grób jest bardzo skromny i zaniedbany.

Grób Pauliny Starzyńskiej (1894-1939) z Chrzanowskich - Stare Powązki. W 1919 roku poznała Stefana Starzyńskiego (1893-1939), gdy ten chorował na tyfus plamisty. Była wdowę po jego koledze, poruczniku Legionów, Stanisławie Tylickim (1895-1918). Pracowała w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w Warszawie. W 1922 nie mając rozwodu kościelnego z Józefę "Zezą" Wróblewską (1893-1956), Starzyński zmienił wyznanie na ewangelicko-reformowane i ożenił się z młodą wdową.

Na wieść o zamordowaniu kochanka żony, Sylwestra Wojewódzkiego (1992-1938), był przekonany, że podobny los spotkał jego byłą żonę "Zazę". W związku z tym postanowił powrócić na łono kościoła katolickiego i wziąć ślub katolicki. Starzyński nie wiedział, że jego była małżonka żyje. Została ona wywieziona do Kazachstanu i wyrzucona przez funkcjonariusza GPU z wagonu. Po trudnym okresie adaptacyjnym otrzymała pracę wykwalifikowanej pielęgniarki. Przeżyła trudne lata wojenne i powojenne wśród licznej rzeszy rodaków deportowanych do Kazachstanu. Zmarła w 1956 r. na rękach swojej siostry Marii Gulińskiej. Starzyńscy nie mogli niestety mieć dzieci. Od 1937 roku Paulina Starzyńska ciężko zachorowała na raka. Zmarła po ciężkich cierpieniach 29 maja 1939 roku. Prezydent Warszawy Stefan Starzyński żonę przeżył tylko o kilka miesięcy. Został aresztowany przez Niemców 27 października. Trafił na Pawiak i był przesłuchiwany przez Gestapo. Dalsze losy prezydenta Warszawy były nieznane. IPN ustalił, że został rozstrzelany przez Gestapo pomiędzy 21 a 23 grudnia 1939 roku w Warszawie lub jej okolicach. Istniała także hipoteza, że był więziony w Dachau i został rozstrzelany 17 października 1943 roku.

Maria Morska (1895-1945) - właśc. Anna Frenkiel, nazywana Niutą - aktorka teatralna i kabaretowa oraz publicystka żydowskiego pochodzenia. Siostra plastyczki Alicji Eber (1889-1980), żona matematyka, profesora Bronisława Knastra (1893-1980) - Cm. św. Wawrzyńca we Wrocławiu. Aktorka Teatru im. J. Słowackiego w Krakowie i Teatru Polskiego. Grała obok Hanki Ordonówny w lubelskim kabarecie Wesoły Ul. Była znaną deklamatorką, głównie poezji klasycznej i wierszy skamandrytów, m.in. w warszawskiej kawiarni Pod Picadorem. Publikowała w "Wiadomościach Literackich" Łączył ją platoniczny romans z Antonim Słonimskim, podkochiwała się w niej Anna Iwaszkiewicz, przyjaźniła się z Marią Pawlikowską-Jasnorzewską i Ireną Krzywicką (1899-1994), znaną feministką, propagatorką świadomego macierzyństwa, antykoncepcji i edukacji seksualnej. To jej zdradziła, jakoby miała mieszkać w jednym pokoju ze swoim mężem i kochankiem, lekarzem Hermanem Rubinrautem. Zainspirowało to Krzywicką do napisania opowiadania "Zamurowany świat". Morska zmarła na atak serca tuż po zakończeniu II wojny światowej. Jej grób na Starych Powązkach jest w opłakanym stanie.

Stanisław Woliński (1892-1968) - aktor i śpiewak, związany m.in. z Teatrem Syreną. Przed wojną znany z takich filmów jak: "Ada to nie wypada", "Piętro wyżej", "Włóczęgi" i "Sportowiec mimo woli". Po 1945 roku zagrał m.in. w "Cafe pod Minogą", "Szkice węglem", "Kapelusz pana Anatola" i "Przygoda na Mariensztacie" i "Piątka z ulicy Barskiej". Grób, w którym pochowana jest także jego żona Marianna Helena znajduje się na Starych Powązkach w Warszawie. Na nagrobku widniała tablica z napisami: Ś.P. ARTYŚCIE SCEN POLSKICH FILMU I RADIASTANISŁAWOWI WOLIŃSKIEMU ZM. 6-IV-1968 R. Z GORĄCYM SERCEM ŻONA. Ś.P. MARIANNA HELENA WOLIŃSKA ZM. 16-II-1971 R.". Niestety mogiła została zniszczona po zawaleniu się drzewa w trakcie burzy. Miało to miejsce prawdopodobnie w 2019 roku. Niestety do dziś grób nie został wyremontowany.

Opłakany stan grobu amanta skazanego za zabójstwo. Zapomniane mogiły aktorów na Cmentarzu Północnym. Niezapomniani

Player otwiera się w nowej karcie przeglądarki