Licencje i konsekwencje. Przedwojenne Fiaty zablokowały rodzime projekty. Poznaj tajemnice polskiej motoryzacji

Historia firmy Fiat sięga 1899 roku, kiedy to zafascynowany automobilizmem włoski kawalerzysta Giovanni Agnelli utworzył spółkę z pewnym księciem i bankierem z Turynu. Spółka nazywała się Societa Italiana per la Construzione e il Commercio delle Automobili Torino. Fabryka ruszyła w lipcu tego roku. Pierwszego Fiata zaprojektował Aristide Faccioli. Pojazd Fiat 3 1 /2 HP wyglądał niczym dyliżans na kołach - jak to auta w tym czasie. Miał silnik o pojemności 679 cm3 i 3,5 KM. Fabrykę szybko przemianowano na Fabrica Italiana Automobil Torino, skąd wziął się skrót F.I.A.T. Od 1906 roku używano już tej nazwy bez kropek.

>>> Wszystko o autach z czasów PRL - KLIKNIJ i sprawdź <<<

Pierwsza umowa licencyjna z Fiatem zmieniła polską motoryzację. Jak wspomina Witold Rychter w „Moich dwóch i czterech kółkach”, do konkursu o licencję stanęło kilka różnych firm. Poza Fiatem były to Renault, Citroen i Ford, a choć warunki finansowe Fiata były najmniej korzystne, zwyciężyła właśnie ta firma. Licencja dawała szanse na rozwój motoryzacji w kraju, ale blokowała nasze rodzime projekty. Historia ta miała się zresztą powtórzyć w czasach PRL.

Jak grom z nieba

„Jak grom z jasnego nieba spadła na nas wiadomość o nabyciu licencji samochodów FIAT. Co gorzej, rząd zobowiązał się do natychmiastowego zaprzestania polskiej produkcji i, co już stanowiło prawdziwy kryminał, do wyrzucenia na złom samochodów CWS znajdujących się w stadium montażu” - czytamy we wspomnieniach Witolda Rychtera. Jako przykład niekorzystnych konsekwencji licencji autor podaje konkurs na sanitarki dla Polskiego Czerwonego Krzyża, który tuż przed podpisaniem umowy zamówił kilkadziesiąt sanitarek CWS T-1.

Przeczytaj też: Historia dużego polskiego Fiata 125p

W nowej sytuacji dyrekcja PCK zażądała zorganizowania swoistego rajdu, który miał przesądzić o tym, która oferta jest lepsza – sanitarki Fiat kontra sanitarki polskie. „Rajd taki odbył się na szosach i bezdrożach województwa warszawskiego. Sanitarki CWS, obciążone do wymaganych granic, (..) przeszły próby wspaniale i wszystkie dojechały bez uszkodzeń do mety. Z sanitarek FIAT-614 nie dojechała do mety ani jedna… Zakontraktowano zatem sanitarki… FIAT! Skąd my znamy takie decyzje?”

Włoskie konstrukcje

Ale licencja była już podpisana i Fiaty miały zdominować dalsze dzieje polskiej motoryzacji. Umowa obejmowała auta osobowe i ciężarowe. Fabrykę Polskich Fiatów (Fabryka Samochodów Osobowych i Półciężarowych PZInż) zbudowano w latach 1932-1934. Prowadzono montaż włoskich aut, takich jak między innymi Fiat 508 I, Fiat 514, Fiat 515, 522 i 524, a także ciężarówki i autobusy. W 1937 roku ruszyło składanie Fiata 1500, a potem także niewielkiej serii Fiata 500 zwanego Topolino, jednego z najbardziej znanych aut włoskiego producenta. 

Dowiedz się: Te Fiaty czasów PRL były tylko montowane w Polsce

Topolino miał dolnozaworowy silnik o pojemności 569 cm3 i mocy 13 KM przy 4000 obr/min. „Topolino” znaczy po włosku „Myszka”. Nazwa wzięła się z niewielkich rozmiarów uroczego pojazdu i szarego koloru karoserii. W Polsce był montowany w warsztatach przy ulicy Sapieżyńskiej, jednak nigdy nie był to polski pojazd, a jedynie składany w naszym kraju. Ale niektóre inne Fiaty zjeżdżające z naszej taśmy montażowej były niemal całkowicie polskie. Tak było na przykład z Polskim Fiatem 508 III Junak.

Polski Fiat 508 III Junak

Polski Fiat 508 III był jednym z najbardziej popularnych międzywojennych aut w Polsce. Historia tego licencyjnego pojazdu zaczyna się oczywiście we Włoszech – Fiat 508 po raz pierwszy został zaprezentowany w 1932 roku. Współpracując z oddziałem w Ursusie, w Państwowych Zakładach Inżynierii zaczęto montować włoski model Fiat 508 Balilla, jednocześnie wciąż pracując nad dostosowaniem samochodu do polskich warunków drogowych. Zaczęło się od Polskiego Fiata 508 I (silnik o pojemności 1 litra, 20 KM), później był Polski Fiat II. W modelu wprowadzano zmiany, dostosowując między innymi jego zawieszenie do polskich złych warunków drogowych.

Najważniejszą odmianę 508 III, wytwarzaną od 1936 roku, nazwano „Junak”. Była to dwudrzwiowa kareta o dolnozaworowym silniku czterocylindrowym o pojemności skokowej 995 cm3, mocy 24 KM przy 3600 obr/min. Pojazd ważył 760 kilogramów i rozpędzał się do 95 km/h, przy czym zużycie paliwa wynosiło 8 litrów na 100 kilometrów. Stawał się coraz bardziej polski. Pod koniec produkcji zdecydowana większość części pojazdu była wytwarzana w kraju. Do 1939 roku wyprodukowano 7300 egzemplarzy tego pojazdu. Produkcja 508 trwała u nas także wtedy, gdy we Włoszech już ją zakończono. Powstała też terenowa wersja samochodu - „Łazik”. Nawiasem mówiąc to nie auta osobowe jako pierwsze zeszły z taśmy montażowej, a ciężarowe Polski Fiat 621 L, wytwarzane głównie dla wojska.

Polski Fiat 518 Mazur

Kiedy w 1933 roku polskim wiceministrem komunikacji został inż Julian Piasecki, zwolennik motoryzacji powszechnej, zaczął wprowadzać reformy mające wpływ na produkcję aut. Pozbawił Fiata wyłączności w produkcji licencyjnej. W rezultacie fabryka „Lilpop, Rau i Loewenstein” w Warszawie zaczęła wytwarzać na licencji General Motors Chevrolety, Buicki i Ople. Fiat odpowiedział udzieleniem Polsce licencji na Fiata 518. Umowa licencyjna została rozszerzona o ten pojazd w 1936 roku. Samochód miał dwulitrowy silnik dolnozaworowy, czterocylindrowy, o mocy 45 KM przy 3600 obr./min. Rozpędzał się do 110 km/h i zużywał 11,5 litra na 100 km. Włoski model został przerobiony tak, by dostosować go do polskich warunków drogowych i produkcja ruszyła w 1937 roku. Samochód został nazwany „Mazur”.

Polski Fiat 524 L

„Wóz, który nie ma konkurencji w swojej klasie i cenie” - tak reklamowano Polskiego Fiata 524L. W prospekcie reklamowym z lat 30-tych określano ten pojazd jako „najwytworniejszy samochód sześciocylindrowy”. Pojazd ten, najbardziej luksusowy spośród trzech głównych modeli Fiatów osobowych produkowanych w Polsce przed wojną, był czterodrzwiową limuzyną wyposażoną w sześciocylindrowy silnik o pojemności 2516 cm3 i mocy 55 KM przy 3300 obr./min. Ważył 1400 kg, rozpędzał się do 95 km/h i zużywał aż 18 litrów paliwa na 100 km. Był produkowany w latach 1931-1933.

>>> Wszystko o autach z czasów PRL - KLIKNIJ i sprawdź <<<