Stany lękowe u dzieci - czym są i jak sobie z nimi radzić?

Kiedy lęk jest normą?

Lęk często jest naturalną reakcją dziecka i chroni je przed otwieraniem się na różne niebezpieczne sytuacje. Niektóre lęki są naturalne i wręcz charakterystyczne dla danego etapu rozwoju. Wymieńmy niektóre z nich:
- niemowlę ok. 8. miesiąca życia zaczyna bać się obcych,
- roczne i dwuletnie dziecko boi się rozłąki z rodzicami, głośnych i nagłych dźwięków, obcych miejsc, dużych zwierząt, ciemności,
- przedszkolaki mogą bać się czarnych charakterów z bajek, złych osób oraz niektórych zwierząt,
- dziecko w wieku szkolnym lęka się bardziej realnych rzeczy: choroby, śmierci bliskich, zgubienia się.

Opisane wyżej lęki są rozwojowe, a więc całkowicie normalne i naturalne, co nie znaczy, że można je lekceważyć. Lęk dziecka jest realny i oczekuje ono, że okażemy mu zrozumienie i pokażemy, że dana rzecz, wydarzenie, osoba nie budzi w nas reakcji lękowej. Widząc rodzica, który jest spokojny wobec "zagrożenia", młody człowiek też stopniowo będzie bał się mniej.

Kiedy lęk dziecka staje się chorobą?

Lęk może przybrać charakter chorobowy, gdy stale dominuje w zachowaniu dziecka oraz zaburza mu swobodą zabawę i codzienne spokojne funkcjonowanie. Reakcje lękowe są wówczas nieadekwatne do bodźców, a niepokój wywołują sytuacje nie mające znamion zagrożenia. Lęk towarzyszy dziecku bardzo często, malec jest w stałym napięciu, oczekując zagrożenia. Zwykle stanom lękowym towarzyszą objawy somatyczne takie jak: suchość jamy ustnej, przyspieszone bicie serca, biegunki, bóle głowy, nadmierne napięcie mięśniowe, bóle brzucha, bezsenność. Stałe odczuwanie lęku prowadzi do chaosu w działaniach, agresji lub też bierności czy apatii. Zaburzenia lękowe dotykają nawet do 20 proc. dzieci i nastolatków.

Najczęściej występujące zaburzenia lękowe u dzieci:
- lęk separacyjny - to lęk przed rozdzieleniem z rodzicami. Powoduje on nadmiarowe reakcje np. wpadanie w histerię, nagły ból, wymioty.
- lęk uogólniony oznacza nadmierne zamartwianie się, które towarzyszy dziecku stale bez konkretnej przyczyny. Dziecko może zamartwiać się przyszłością, przeszłością, sprawami rodziny, tym czy sobie poradzi w różnych sytuacjach.
- fobie - lęk dziecka skupia się wokół konkretnego przedmiotu, postaci lub sytuacji. Może dotyczyć zwierząt, wiatru, ciemności, widoku krwi, jazdy pociągiem. W reakcji na te bodźce dziecko odczuwa nieracjonalny i nadmierny strach, który czasami przyjmuje postać napadu paniki.
- zespół lęku napadowego charakteryzuje się nawracającymi napadami paniki, czyli nagłym, bardzo silnym lękiem z towarzyszącymi objawami somatycznymi (duszność, kołatania serca, zawroty głowy) o dużym nasileniu. W trakcie ataku paniki dziecko ma poczucie całkowitej utraty kontroli nad sobą lub czuje, że "zaraz umrze".

Przyczyny zaburzeń lękowych u dzieci:
- lękowy rodzic -  dziecko "uczy się" od opiekunów lękowej reakcji na otoczenie,
- styl wychowania - zarówno nadopiekuńczość i nadmierne kontrolowanie dziecka, jak również zbytnia surowość i krytyka mogą kształtować postawę lękową u dzieci
- brak poczucia bezpieczeństwa dziecka - może być związany z zaniedbywaniem dziecka przez rodziców, doświadczaniem przemocy, poczuciem opuszczenia emocjonalnego i braku wsparcia ze strony opiekunów,
- doświadczenia odrzucenia lub przemocy ze strony rówieśników,
- doświadczenia traumatyczne np: śmierć rodzica, poważna choroba, nadużycie seksualne,
- zmiany w życiu dziecka: pójście do przedszkola, przeprowadzka do innej miejscowości, pobyt w szpitalu.

Leczenie

Podstawową metodą leczenia zaburzeń lękowych u dzieci i młodzieży są oddziaływania psychoterapeutyczne. Jedna z nich jest psychoterapia indywidualna dziecka o charakterze wspierającym, która ma na celu pomoc młodemu człowiekowi w zrozumieniu swojego lęku i oswojeniu go. Konieczna jest również współpraca z rodzicami, która ma charakter psychoedukacji (dostarczenie informacji na temat przyczyn, objawów i leczenia zaburzeń lękowych) lub terapii rodzinnej – w wypadku gdy zaburzenia dziecka są ściśle związane ze specyfiką funkcjonowania rodziny.
W większości przypadków zaburzenia lękowe u dzieci i nastolatków ustępują w wyniku odpowiedniego leczenia. Zdarza się, że pozostawiają po sobie delikatny „rys” lękowy, ale mimo to w dalszym okresie rozwoju i dorosłości młody człowiek jest w stanie funkcjonować w sposób satysfakcjonujący.

Autor: Martyna Pałaszewska – psycholog dziecięcy – Fundacja Pomocy Psychologicznej i Edukacji Społecznej RAZEM www.razem-fundacja.org

Zobacz: Co przeżywa dziecko po rozstaniu rodziców i jak je ochronić?

Przeczytaj też: Jak dbać o dziecko w trakcie konfliktu i rozwodu?