- Poznaj historię Pałacu Sierakowskiego na Nowym Mieście, który z luksusowej rezydencji stał się koszarami.
- Odkryj, jak pałac przetrwał rozbiory i dwie wojny światowe, służąc zarówno polskim, jak i rosyjskim wojskom.
- Dowiedz się, jakie funkcje pełni dziś ten zabytkowy budynek i co sprawia, że jest świadkiem 250 lat historii Warszawy.
Narodziny późnobarokowej perły na gruntach pojezuickich
Historia pałacu przy dzisiejszej ulicy Konwiktorskiej 3 sięga około 1780 roku. To właśnie wtedy, na działce wydzielonej po kasacie zakonu jezuitów, wzniesiono okazałą, późnobarokową rezydencję. Nazwa ulicy, Konwiktorska, nie jest przypadkowa – nawiązuje bezpośrednio do konwiktu (szkoły z internatem) prowadzonego przez zakon, którego dobra rozparcelowano, tworząc nowe posesje.
Historycy do dziś nie mają pełnej jasności, dla kogo dokładnie powstał pałac. Najczęściej wymienia się kasztelana płockiego Maksymiliana Sierakowskiego, choć niektóre źródła wskazują również na chorążego zakroczymskiego Pawła Sierakowskiego, lub na obu arystokratów. Niezależnie od tego, budowla imponowała rozmachem. Co ciekawe i dość nowatorskie jak na tamte czasy, pałac został pozbawiony ogrodu. Jego architekturę uzupełniały natomiast dwa dziedzińce: mniejszy, kameralny od strony wschodniej, oraz rozległy dziedziniec gospodarczy po stronie zachodniej.
Z pałacu w koszary – nowa, wojskowa tożsamość
Arystokratyczny charakter rezydencji nie trwał długo. Już w 1818 roku cała posesja została wykupiona przez Rządową Komisję Wojny, co na zawsze zmieniło jej przeznaczenie. Rozpoczął się ponad stuletni okres wojskowej służby budynku, od którego pochodzi jego druga, powszechnie używana nazwa – Koszary Sierakowskie lub Koszary Konwiktorskie.
Główny gmach pałacu zaadaptowano na mieszkania dla żonatych podoficerów i rezerwistów Wojska Polskiego. Dawne zabudowania gospodarcze na dziedzińcu zachodnim przekształcono w kompleks logistyczny, mieszczący m.in.:
warsztaty rzemieślnicze,magazyny,piekarnie polowe,stajnie,wozownie.Teren ten, niegdyś służący obsłudze pałacu, stał się tętniącym życiem zapleczem wojskowym.
Służba pod polską i rosyjską flagą
Po upadku Powstania Listopadowego w 1831 roku, warszawskie koszary, w tym te przy Konwiktorskiej, zostały przejęte przez zaborcę. Do budynku wprowadziło się wojsko rosyjskie, które stacjonowało tu nieprzerwanie aż do 1915 roku. Przez większość tego czasu gospodarzem obiektu był Petersburski Pułk Grenadierów. Warto odnotować krótką przerwę w latach 1852-1861, kiedy to w murach dawnego pałacu tymczasowo ulokowano Szpital Św. Ducha.
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku, Koszary Sierakowskie ponownie wróciły w ręce Wojska Polskiego. Od 1919 roku aż do wybuchu II wojny światowej w 1939 roku, budynek znów służył polskim żołnierzom, stanowiąc ważny element wojskowej infrastruktury odrodzonej Rzeczypospolitej.
Zniszczenie i odrodzenie z popiołów
Dramatyczny kres wojskowej historii pałacu przyniosła II wojna światowa. Już we wrześniu 1939 roku, podczas bombardowań Warszawy, całkowitemu zburzeniu uległ korpus główny pałacu. Ocalała jedynie spalona, dwufrontowa oficyna. Archiwalne fotografie z 1942 roku, pochodzące z Referatu Gabarytów m.st. Warszawy, ukazują skalę zniszczeń – stertę gruzu w miejscu dawnej rezydencji i wypalone mury oficyny. Ostatecznego dzieła zniszczenia dopełnił rok 1944, kiedy to spłonęły ostatnie, drewniane zabudowania gospodarcze.
Decyzję o odbudowie podjęto po wojnie, w ramach wielkiego wysiłku podnoszenia stolicy z ruin. W 1951 roku zrekonstruowano bryłę pałacu – korpus główny wraz ze skrzydłami bocznymi i przyulicznymi. Odbudowa miała jednak charakter selektywny. Nie odtworzono dawnych zabudowań gospodarczych. Na terenie ogromnego, zachodniego dziedzińca wzniesiono natomiast budynek szkoły podstawowej.
Koszary Sierakowskie dzisiaj – co mieści się przy Konwiktorskiej 3?
Współczesny (stan na 2025 rok) wygląd Pałacu Sierakowskiego jest efektem powojennej rekonstrukcji. Budynek, choć wierny historycznej bryle, pełni zupełnie nową funkcję. W jego murach mieści się Centrum Pomocy Społecznej Dzielnicy Śródmieście im. prof. Andrzeja Tymowskiego, służąc mieszkańcom Warszawy.
Teren dawnej posiadłości został trwale podzielony. Nowo wytyczona ulica Edwarda Fondamińskiego oddziela pałac od budynku szkolnego, w którym obecnie działa Zespół Szkół nr 12 (Konwiktorska 5/7). Mimo tych zmian, Pałac Sierakowskiego pozostaje świadkiem niemal 250 lat historii – od arystokratycznego splendoru, przez wojskowy rygor, po wojenną pożogę i powojenne odrodzenie w nowej, społecznej roli.
Polecany artykuł:
Podcasty
Playlisty tematyczne
