Najstarsze osiedle Warszawy. Rządziły tu nietypowe zasady. Do dziś kusi najlepszymi pączkami w mieście

Najstarsze osiedle Warszawy. Powstało z myślą o ludziach pracy

Kolonia Wawelberga to najstarsze osiedle robotnicze w stolicy. Powstała w latach 1898–1900 dzięki inicjatywie Hipolita i Ludwiki Wawelbergów. Ich celem było stworzenie tanich, zdrowych i dobrze zorganizowanych mieszkań dla warszawskich robotników – w czasach, gdy większość ludzi pracy żyła w przeludnionych i zaniedbanych kamienicach.

Dziś wciąż można spacerować ulicami, na których przed wiekiem tętniło życie tej wyjątkowej kolonii. A jeśli na trasie znajdzie się adres Górczewska 15, warto zatrzymać się na chwilę. W tym samym miejscu, co przed ponad stuleciem, działa słynna Pracownia Cukiernicza „Zagoździński”. Warszawiacy nie mają wątpliwości – to tu powstają jedne z najlepszych pączków w mieście.

Architektura i komfort, których zazdrościła cała Warszawa

Kolonię tworzą trzy budynki stojące pod adresami: Wawelberga 3, Górczewska 15 i 15a. Zaprojektował je architekt Edward Goldberg, stawiając na funkcjonalność, higienę i dostęp do światła.

Budynki powstały w systemie koszarowym – oddzielone od siebie dużymi, zielonymi podwórzami. Elewacje pozostawiono nieotynkowane, aby cegła sama grała pierwsze skrzypce. Detal był minimalistyczny, ograniczony do nadproży i gzymsów.

W środku mieszkańcy mieli do dyspozycji udogodnienia, które pod koniec XIX wieku u wielu budziły zdziwienie i podziw:

• bieżąca woda,
• kanalizacja,
• pisuary i ustępy na każdym piętrze,
• prawdopodobnie pierwsze w Warszawie zsypy na śmieci,
• duże okna i wysokie sufity, które gwarantowały światło i wentylację.

Lokale projektowano zgodnie z wytyczną, że na jednego mieszkańca musi przypadać ok. 16 m³ powietrza.

Osiedle z własną szkołą, łaźnią i parówką. Wawelberg zbudował nie tylko domy

Kolonia nie była zwykłym zbiorem kamienic. Była prototypem nowoczesnego osiedla z pełnym zapleczem społecznym. To był w praktyce mały, samowystarczalny świat! W trzech nieistniejących dziś budynkach socjalnych mieściły się:

• pralnia,
• łaźnia parowa, łaźnia z wannami i prysznicami,
• sauna (tzw. parówka),
• sklepy,
• męska i żeńska szkoła podstawowa z mieszkaniami dla nauczycieli,
• żłobek,
• sala zabaw,
• biblioteka,
• szwalnia,
• sala zebrań.

Nietypowe zasady. Tu nie wolno było... prać w domu

Kolonia Wawelberga miała regulamin, który dziś mógłby zostać uznany za kontrowersyjny:

• zakaz spożywania alkoholu,
• zakaz trzymania zwierząt,
• zakaz prania bielizny w mieszkaniach – od tego była pralnia,
• obowiązek korzystania z opieki lekarza, który był dostępny dla mieszkańców.

Kim był Hipolit Wawelberg? Filantrop, który wierzył, że wspólne mieszkanie likwiduje uprzedzenia

Hipolit Wawelberg (1843–1901) był jednym z największych filantropów przełomu XIX i XX wieku. Polski finansista żydowskiego pochodzenia, uczestnik powstania styczniowego, współwłaściciel wielkiego Domu Bankowego H. Wawelberg. Swoją pozycję i majątek wykorzystywał w sposób, który mógłby zawstydzić dzisiejszych milionerów.

Fundował:

• szkoły techniczne (m.in. słynną Szkołę Wawelberga i Rotwanda),
• stołówki studenckie,
• szpitale,
• ochronki i domy starców,
• kolonie dla dzieci,
• pierwsze dziecięce sanatorium w Ciechocinku,
• tanie wydania polskiej literatury – od Mickiewicza po Prusa.

W 1898 roku powołał do życia Instytucję Tanich Mieszkań, w oparciu o specjalną ustawę, której był autorem. Umożliwiała ona prowadzenie na osiedlu kuchni tanich, sklepów, żłobków, warsztatów czy herbaciarni. Idea była prosta: robotnik ma mieszkać tanio, godnie i zdrowo.

Co najważniejsze – Wawelberg wierzył, że wspólne mieszkanie „pod jednym dachem” zniweluje antagonizmy religijne, klasowe i etniczne. Kolonia miała być żywym dowodem na to, że ludzie potrafią żyć bez uprzedzeń.

Remonty i drugie życie Kolonii

Podczas II wojny światowej mieszkańcy Kolonii Wawelberga, jak większość warszawiaków, przeżyli dramatyczne chwile i wielu zostało wymordowanych i przez okupantów. Przez lata budynki niszczały, ale w ostatniej dekadzie - choć wykonane prace to jedynie kropla w morzu potrzeb - zyskały drugą szansę.

• 2018 r. – dotacje miasta (ok. 70 tys. zł) na remont przejazdu bramnego i klatek schodowych przy Górczewskiej 15.
• 2019 r. – gruntowna konserwacja elewacji podwórzowej Wawelberga 3. Odnowiono ją z użyciem delikatnej metody hydrościernej. W trakcie prac zużyto aż 7 tys. cegieł do uzupełnienia ubytków.

Kolonia dziś. Mieszkańcy dbają o dziedzictwo

O wpływie filantropa najlepiej świadczy fakt, że i dziś działa tu Stowarzyszenie Mieszkańców i Przyjaciół Kolonii Wawelberga. Ich misja jest jasna: przypominać o historii osiedla i szerzyć ideę, która mu przyświecała.

„Naszym celem jest upamiętnienie historii Kolonii Wawelberga oraz idei jaka przyświecała jej powstaniu. […] Idea zgodnego współistnienia ludzi różniących się pochodzeniem, wyznaniem i statusem społecznym” – piszą członkowie Stowarzyszenia. Widać, że pamięć o fundatorze nie jest jedynie suchą notką historyczną. To wciąż żywy, inspirujący wzór.